Eksperti i çështjeve ekonomike dhe sociale pranë CDU-së gjermane, Martin Henze, në një intervistë për gazetën “Shekulli”, analizon situatën në të cilën ndodhet Shqipëria. Ai prek problemet me vaksinat, dështimin e lidershipit të Edi Ramës dhe kërcënimin e reformës së drejtsisë nga disa elementë të caktuar.
Erjon Dervishi
Z.Henze, ju jeni evropian dhe një nga ekspertët e paktë të situatës politike dhe ekonomike në Ballkan dhe veçanërisht në Shqipëri në Gjermani dhe BE, si e shihni situatën e COVID-19 në Shqipëri?
Epidemia është e pakontrolluar. Nuk ka kontroll profesional pandemik, as nga ana mjekësore dhe as nga ana ekonomike. Nuk ka kujdes efektiv ambulator dhe spitalor në të gjitha rajonet. Infermierët dhe mjekët nuk janë të mbrojtur mjaftueshëm, nuk ka pajisje të mjaftueshme mjekësore, kushtet në klinika janë katastrofike, shumë më tepër shqiptarë do të vdesin për shkak të këtyre kushteve, qeveria Rama dhe parlamenti jofunksional janë përgjegjësit politik.
Çfarë do të ndodhë tani?
Epo, ju e shihni, pavarësisht nëse janë tanket në rrugë në Durrës apo ndalimi i orarit, efektet e këtyre masave janë zero. Më shumë njerëz po vdesin sesa para këtyre bllokimeve. Cila është qëllimi i këtyre masave? Pra, çfarë përfituan këto masa?
Cili është problemi themelor?
Problemi themelor është se qeveria Rama nuk është në gjendje të menaxhojë katastrofën, të mbrojë familjet shqiptarë dhe të sigurojë një të ardhme për kombin shqiptar. Vështirë se ka ndonjë provë në Shqipëri, që nga marsi i vitit 2020. Pafuqia absolute, budallallëku dhe injoranca na tregohet ne Evropianëve kur vëzhgojmë veprimet dhe rezultatet e qeverisë Rama. E shihni, me mungesën e testimit falas, mungesën e maskave falas, është sikur po lundrojnë me një anije në det, në mjegull, pa radar ose GPS, përplasem me shkëmbinj ose me anije të tjera. I vetmi ndryshim është se në Shqipëri nuk janë shkëmbinj, por një numër masiv i njerëzve po vdesin. Kjo nuk është për shkak se nuk ka pothuajse asnjë vaksinë të disponueshme për momentin, kjo është për shkak se qeveria nuk ka zotëruar rregullat themelore të menaxhimit të pandemisë. Ne vetëm mund të rekomandojmë që kjo administratë të zëvendësohet shumë shpejt në mënyrë që të mos ketë më njerëz të vdesin. Për t’i bërë gjërat edhe më keq, infrastruktura mjekësore është në një gjendje katastrofike, pavarësisht nga fakti se komuniteti ndërkombëtar i ka dhënë qindra miliona euro vendit gjatë 8 viteve të fundit të qeverisë Rama. Po ku kanë shkuar paratë? Nëse shikon infrastrukturën, ajo nuk ka arritur atje. Problemi me ekzekutivin Rama është se ai është shumë i korruptuar. Çdo agjenci anti-korrupsion në Shqipëri varet drejtpërdrejt nga qeveria dhe nuk mund të veprojë në mënyrë të pavarur. Pse duhet të bëjë vetëvrasje qeveria Rama?
Kur një krizë ka mbaruar, zakonisht fillon zvogëlimi i borxhit, thotë eksperti ekonomik Henze. Pastaj shpenzimet shpesh shkurtohen – ose taksat rriten. Ashtu siç ka bërë administrata Rama vitet e fundit. Cilat janë shkaqet e rritjes së borxheve të shtetit shqiptar?
Ka disa arsye. Nga njëra anë, ka arsye strukturore. Ekziston korrupsioni masiv nga qeveria Rama, ai është rritur ndjeshëm në 8 vitet e fundit. Ne duhet të jemi të vetëdijshëm vetëm se qeveria Rama ka zënë të gjitha funksionet e shtetit në 8 vitet e fundit edhe në 2019 përmes zgjedhjeve të paligjshme lokale. Pra, kur flasim për korrupsionin në Shqipëri, ne po flasim për strukturën: shtet – privat, kështu që ne po flasim vetëm për partinë në pushtet dhe strukturën Rama që i bën presion ekonomisë, ekzekutivi Rama është politikisht përgjegjës për korrupsionin në Shqipëri. Korrupsioni ka shumë fytyra në Shqipëri: ministri, anëtarët e familjes ose kryetari i bashkisë që për 10-30% të vëllimit të projektit sigurohen që kontraktori të marrë kontratën e tij, lejen e tij të ndërtimit, mjekun që kujdeset vetëm për pacientët familjet e të cilëve të paguajë një tarifë shtesë; gjykatësi që merr një ryshfet nga një organizatë qeveritare ose person dhe jep një vendim të butë, politikani qeveritar që u jep poste të mira miqve dhe të afërmve të tij, sipërmarrësi që merr kontratat e tij përmes ryshfetit, lista mund të vazhdojë e vazhdojë. Korrupsioni është një katastrofë në Shqipëri, shoqërohet me trafik droge dhe pastrim parash dhe ka pasoja të tmerrshme – ekonomikisht, politikisht dhe shoqërisht. Korrupsioni i organizatës Rama harxhon paratë e taksapaguesve shqiptarë dhe ndihmën ndërkombëtare në vend që t’i përdorë ato për të financuar zhvillimin e qëndrueshëm në Shqipëri. Interesat privatë të organizatës Rama po nxiten – në dëm të popullit shqiptar dhe të ardhmes së kombit shqiptar. Kjo ka vazhduar për 8 vjet. Përmes korrupsionit, trafikimi i narkotikëve zhvillohet intensivisht dhe po kështu pastrimi i parave. Terrorizmi ndërkombëtar financohet nga pastrimi i parave. Si rezultat, ka një mungesë parash dhe shteti duhet të marrë hua shtesë, d.m.th. duhet të hyjë në borxhe shtesë në mënyrë që shteti shqiptar të sigurojë shërbime. Korrupsioni në këtë mënyrë pengon zhvillimin e qëndrueshëm në Shqipëri. Korrupsioni do të thotë që paratë publike nuk mbërrijnë kurrë dhe burimet publike harxhohen. Në fund të fundit, korrupsioni pengon zhvillimin politik, ekonomik dhe shoqëror të vendit. Ky është kryesisht dështimi sistematik i Republikës Shqiptare; për shkak të mosfunksionimit të shtetit ligjor dhe parlamentit për më shumë se 3 vjet, ekzekutivi nuk mund të kontrollohet më.
A i duhen Shqipërisë rritje taksash për të paguar më vonë borxhet e krijuara për shkak të korrupsionit të organizatës Rama?
Teorikisht, dikush mund të shkurtojë shpenzimet e qeverisë shqiptare për pensione dhe paga, por një gjë e tillë do të dëmtonte vetëm popullin shqiptar. Shqipëria nuk ka pasur ndonjë suficit primar në buxhetin e saj shtetëror për vite me rradhë, pothuajse pa ndërprerje. Nëse merrni ndihmë nga bashkësia ndërkombëtare dhe paratë e zeza, Shqipëria tashmë është e falimentuar sot.
Cila do të ishte alternativa?
Pas Luftës së Dytë Botërore, SHBA dhe Britania e Madhe, për shembull, nuk i shlyen borxhet e tyre por i eikuperuan ato përmes shtypjes financiare. Norma e interesit ishte nën nivelin e inflacionit. Kjo sigurisht do të ishte një mënyrë. Por nga mendohet të vijë inflacioni në këtë moment, kur jo vetëm prodhimi, por edhe kërkesa agregate në Shqipëri është në fund të fundit? Ju patjetër që keni nevojë për rritje nominale në ekonomi nëse duam të heqim qafe borxhin. Qeveria aktuale Rama ka dështuar që nga viti 2013, nuk ka koncepte, ide, strategji. Ajo që mund të bëjë është të aplikojë për grante nga organizatat ndërkombëtare. Por ju nuk krijoni një të ardhme me një qeveri të tillë, është lypje patetike, një model shumë poshtërues i sjelljes. Shqipëria mund të jetë më e mirë. Opozita e bashkuar ka cilësinë për ta bërë këtë, ne vetë kemi punuar në programin ekonomik dhe shoqëror.
A i duhet Shqipërisë një riorganizim i ekzekutivit pas zgjedhjeve, a do të vazhdojë si më parë?
Jo, nuk do të vazhdojë siç ka ndodhur për 30 vitet e fundit. Koha për eksperimente dhe propozime ka mbaruar.
Pse jo?
Epo ju keni rininë e Shqipërisë duke ikur. Shqipëria është në prag të falimentimit kombëtar dhe njerëzit po vdesin nga uria, po vdesin, pa nevojë, vështirë se ekziston një klasë e mesme në Shqipëri dhe kryeministri po fyen dhe po shpif ndaj BE-së, sundimi i ligjit dhe demokracia nuk ekzistojnë, Rama do të preferonte negociatat me Beogradin dhe Ankaranë sesa me Evropën. Kjo duhet të jetë e mjaftueshme, apo jo?
Po opozita shqiptare?
Opozita e Bashkuar do të sigurojë edhe një herë një të ardhme për Shqipërinë. Ai dëshiron të sjellë ndryshime thelbësore dhe ne në Evropë e mbështesim atë. Koha për eksperimente ka mbaruar në Shqipëri. Opozita ka hartuar disa module së bashku me ne, gjithashtu për riorganizimin e administratës shtetërore, të cilat i përshtaten sistemit të BE-së. Kjo relativisht shpejt mund të krijojë një situatë në Shqipëri të krahasueshme me vendet e BE-së. Në kohën e duhur, lideri i opozitës demokratike, të bashkuar me siguri do ta komentojë këtë. Në 100 ditët e para të qeverisjes, ju do të shihni se Shqipëria po ecën përsëri përpara. Unë jam i sigurt, do të ketë një marrëveshje të re dhe do të jetë, nëse zbatohet siç duhet, një sukses i madh për shoqërinë shqiptare. Evropa do t’i japë mbështetje masive Shqipërisë. Qëllimi i opozitës së bashkuar është të hapë bisedime me BE në shtator 2021 dhe që Shqipëria të bëhet anëtare e BE në 2025, e cila do të kërkojë reforma të gjera ekonomike, ligjore dhe sociale dhe një luftë të suksesshme dhe të shpejtë kundër pandemisë. Sigurisht, BE do t’i sigurojë gjithashtu Shqipërisë vaksina të mjaftueshme, të cilat janë garantuar. Por për momentin nuk kemi vaksina të mjaftueshme, për shembull në Gjermani, prandaj jini të durueshëm, për 8-10 javë situata do të jetë krejtësisht e ndryshme.
Çfarë instrumentesh përdorni në Perëndim për të siguruar që zhvillimi i shoqërive tuaja të ecë përpara në mënyrë eksponenciale?
Nëse nuk jeni kurioz, nëse nuk bëni pyetje, ju qëndroni budallenj dhe nuk mund të zhvilloheni. Për shembull, ne kemi pasur përvoja shumë të mira ndërkombëtarisht me të ashtuquajturit Këshillat e Ekonomisë dhe Shëndetësisë. Ato janë zbatuar me shumë sukses në organizatat qeveritare në SHBA dhe Gjermani. Në SHBA ka ekzistuar Këshilli i Këshilltarëve Ekonomikë, një organ ekspert qeveritar, që nga viti 1946, dhe në Gjermani ekziston Këshilli i Ekspertëve Ekonomikë. Lidhja me biznesin e përditshëm politik në Gjermani dhe SHBA siguron që ekspertët qeveritarë dhe ekonomikë, shëndetësorë dhe ekologjikë nuk e shohin njëri-tjetrin si kundërshtarë por si një komunitet. Si në Gjermani, detyra kryesore e trupit është të prodhojë një raport vjetor mbi gjendjen e ekonomisë, për shembull, dhe në të ardhmen gjithashtu mbi gjendjen e mjedisit. Dhe ashtu si me Këshillin Gjerman të Këshilltarëve Ekonomikë, Këshilli i Këshilltarëve të Ekonomisë duhet të mbledhë dhe analizojë të dhëna, të zbulojë trendet, të vlerësojë vendimet politike dhe të propozojë masa alternative ose të gjera për qeverinë e SHBA-së ose qeverinë gjermane. Jo pa arsye që SHBA dhe Gjermania janë zhvilluar kaq mirë në 70 vitet e fundit, kjo është edhe për shkak të formateve të tilla. Në Shqipëri, gjithashtu, është sigurisht një çështje e rëndësishme për të zbatuar organe të tilla për qeverinë e ardhshme.
A po përballet Shqipëria me një krizë të re borxhi?
Nëse kursimi nuk është politikisht i dobishëm dhe inflacioni nuk është ekonomikisht i mundur në Shqipëri për momentin, atëherë Shqipëria kërcënohet me falimentim kombëtar. Një zgjidhje japoneze, dhe borxhi është analizuar në bilancin e bankës qendrore, në Japoni borxhi kombëtar është mbi 200%. Japonia e ka bërë këtë për dekada, por Shqipëria fatkeqësisht nuk mund ta kuptojë, nuk ka fuqinë ekonomike të Japonisë. Ne kemi nevojë për një strategji të kombinuar veprimi në Shqipëri. Pas 30 vjetësh, duhet të ketë një ndryshim thelbësor në politikën ekonomike dhe shoqërore për të mirën e kombit shqiptar.
Z.Henze, prandaj duhet të flasim me ju. Si i merr paratë një shteti nëse dëshiron të ndërtojë një urë, për shembull?
Thjesht mund të ndërtojë urën. Pastaj paguan për të në mënyrën e zakonshme – ashtu si paguan për të gjitha shpenzimet e tjera. Shumica e politikanëve do të thoshin: që të shpenzohen para, së pari duhet të mblidhen ose të merren si hua. E di që disa politikanë e thonë këtë. Por nuk është mjaft e drejtë në atë mënyrë.
Pra, çfarë duhet të bëhet?
Ndër të tjera, duhet të zbatohen dy gjëra: duhet të zbatohen instrumente që zvogëlojnë nivelin aktual të korrupsionit hap pas hapi. Së pari, korrupsioni në Shqipëri është pjesërisht i lidhur me varfërinë. Në rastin e korrupsionit të lidhur me varfërinë, është e nevojshme të rritet niveli i pagave të sektorit shtetëror dhe privat, thjesht për të paguar personelin shtetëror një pagë më të lartë dhe ndoshta gjithashtu për t’u dhënë punonjësve të shtetit garanci të punësimit në mënyrë që motivimi për ta paga në mënyrë që familja të mbijetojë është e neutralizuar. Koncepte të përshtatshme janë zhvilluar nga opozita. Nga ana tjetër, përsa i përket politikës rregullatore, niveli i dënimit për korrupsionin në lidhje me qeverinë në veçanti duhet të rritet në një nivel shumë më të lartë sesa ka ekzistuar në Shqipëri deri më tani; një dyfishim i gjobave është i pranueshëm. Frenimi duhet të jetë masivisht dhe fuqimisht më i madh, jo vetëm presioni nga policia dhe gjykatat, veçanërisht për bizneset dhe pronarët e tyre, si dhe politikanët dhe administratorët. Duhet të jetë e qartë për të gjitha ndërmarrjet e biznesit: Po. Ne mund të bëjmë biznes, nuk kemi pse të paguajmë asgjë ekstra dhe pala shtetërore duhet ta dijë që nuk na lejohet të kërkojmë para të zeza, ne marrim një pagë të duhur nga shteti shqiptar. Nuk është aq e komplikuar. Sipërmarrësit gjermanë bëjnë shitje fantastike dhe janë bërë ekonomia e tretë më e madhe në botë në 70 vitet e fundit, pa shumë korrupsion. Pra, kjo funksionon edhe në Shqipëri.
Shumë interesante, por si do të zhvillohet ekonomia e Shqipërisë tani?
Rama dhe qeveria e tij gjithmonë kanë thënë në 8 vitet e fundit: së pari vijnë taksat, pastaj shpenzimet. Por në fund të fundit kishte taksa më të larta dhe shpenzimet u zvogëluan nga sasia e korrupsionit, dhe huatë u morën, kështu që pak ose asgjë nuk arriti te njerëzit. Sidoqoftë, Shqipëria ka nevojë për punë, kështu që ne nuk mund të parandalojmë punë me taksa. Me taksat, ne duhet të frenojmë atë që në të vërtetë nuk duam. Në këtë aspekt, për shembull, një taksë e CO2 nuk është e gabuar. Ne themi: urdhri nuk është i duhur. Së pari paratë lëshohen nga shteti ose banka qendrore, pastaj taksat mund të paguhen me to ose mund të emetohen bono qeveritare. Sepse paratë për të paguar taksa ose për të blerë bono qeveritare mund të vijnë vetëm nga shteti ose përfaqësuesit e tij.
A ka aktualisht një mënyrë demokratike, falas për të bërë fushatë në Shqipëri?
Jo, organizata Rama gjithnjë e më shumë po përpiqet të parandalojë çdo veprim demokratik nga opozita përmes masave ekzekutive, të pabazuara, të tilla si ulja e shtetrrethimit nga 22 në 8 e tani ndoshta në 6 pasdite. Dhuna po përdoret kundër opozitës. Nuk ka asnjë justifikim, asnjë arsyetim për këto masa të qeverisë, është antikushtetuese dhe tregon se Rama dhe shokët e tij nuk janë persona kontakti për ne në Shqipëri.
Si duhet kuptuar kjo?
Rama shfuqizoi shtetin e së drejtës në 2018, për shkak të mosfunksionimit të gjykatave supreme, të cilat nuk funksionojnë edhe sot e kësaj dite, nuk ka siguri ligjore, ndërpritet edhe ndarja e pushteteve, në këtë aspekt, parlamenti është gjithashtu jofunksionale dhe gjyqësori nuk është më një organ kontrolli i qeverisë, është plotësisht i politizuar, për shkak të mungesës së ndarjes së pushteteve. Në këtë aspekt, është gjithashtu kurioze që një komunist i vjetër si Dvorani ose presidenti parlamentar socialist Ruçi, anëtar i partisë në pushtet Rama, i cili ishte ende Ministër komunist i Brendshëm në 1991, duhet të mbrojë shtetin e së drejtës dhe demokracinë, si a duhet të ndodhë, këta njerëz janë të pabesueshëm dhe bashkërisht përgjegjës për katastrofën kushtetuese në Shqipëri. Në Gjermani ne gjithashtu integruam RDG komunist në 1991. Ishte një çështje sigurisht që ish-ministrave të qeverisë komuniste nuk iu dha më një funksion politik në Gjermani, ata u gjykuan dhe u dënuan. Ishte e paimagjinueshme që një ish-ministër komunist i Brendshëm, si Ruçi, të ishte president i parlamentit në vendin tonë. Është e paimagjinueshme që një komunist si Dvorani të ndihmonte në organizimin e një reforme ligjore në Gjermani.
Dhe si duhet të vazhdojë kjo tani?
Demokracia është një projekt i kërkuar institucionalisht: një sistem demokratik presupozon procedura në të cilat vetëvendosja e njerëzve bëhet praktikisht, liria e shtypit, e drejta për të mbrojtur të drejtat e njeriut përmes një gjykate kushtetuese. Qëllimet, motivet dhe vendimet e qytetarëve politikë autonome të Shqipërisë duhet të shndërrohen përmes procedurave të tilla në rregulla detyruese dhe vendime individuale, dhe kjo si një biznes i përditshëm i menaxhuar me besueshmëri – nga përcaktimi i kufijve të zonave zgjedhore deri te dekreti që zbaton ligjet. Në mënyrë që të garantohet besueshmëria, parashikueshmëria dhe kontrollueshmëria, këto procedura duhet të përcaktohen ligjërisht dhe pajtueshmëria e tyre gjithashtu duhet të sigurohet me anë të ligjit, demokracia duhet të mbrohet nëse dëshiron të mbetet gjallë dhe të mos marrë fund në një pikëllim të rregullt arbitrar, si është tani rasti në Shqipëri. Demokracia nuk konsiston në vendime individuale të izoluara nga një shumicë në ndryshim. Demokraci do të thotë sundim i barabartë nga të gjithë përtej ditës. Identiteti i autorëve dhe adresuesve të ligjeve dhe vendimeve politike duhet të bëhet i mundur jo vetëm një herë, në një të vetme politike tani, por edhe në të ardhmen. Bëhet fjalë për vetëvendosje të qëndrueshme të lirë, mundësisht gjatë disa brezave. Për të arritur këtë qëllim në Shqipëri, shumë gjëra janë të nevojshme. Opozita e bashkuar ka konceptet e duhura dhe ne Evropianët do të vazhdojmë t’i mbështesim me forcë.
Dhe pastaj?
Së pari, gjykatat funksionale janë të nevojshme, dhe një administratë demokratike e bazuar në shtetin e së drejtës duhet të rikthehet. Liritë themelore duhen përsëri për të formuar synimet dhe motivet, domethënë një shtyp i lirë në Shqipëri, shtypi po vihet nën presion masiv nga administrata Rama. Kjo duhet të ndryshojë. Unë kujtoj vetëm komentet e Komisionit të Venecias për ligjet aventureske të shtypit të administratës Rama. Liria e shprehjes është një themel i dukshëm i demokracisë. Demokracia përfshin gjithashtu një proces politik në të cilin grupe të ndryshme mund të shprehin opinionet e tyre publikisht dhe të përpiqen të fitojnë të tjerët për kauzën e tyre. Kjo kërkon mundësinë për të ngritur opinionet publike dhe për të bashkuar forcat me të tjerët për këtë qëllim. Kjo është ajo që ne e quajmë liri të asociimit në BE, dhe kjo gjithashtu u ndalua në mënyrë të paligjshme nga regjimi autokratik Rama dhe përfaqësuesit e jo-legjitimuar në parlamentin shqiptar në vitin 2020 përmes një ndryshimi kushtetues. Kjo është një shkelje e qartë e parimit demokratik të kushtetutës shqiptare. Ky ndryshim kushtetues gjithashtu duhet të kthehet mbrapsht. Formimi i koalicioneve, edhe para zgjedhjeve, është një e drejtë themelore demokratike. Fushata aktuale zgjedhore duhet të lejohet të jetë subjekt i raportimit dhe takimeve falas. Liria e mbledhjes dhe e asociimit, si liria e shtypit, nuk janë më pak se liria e shprehjes midis elementeve themelore të çdo sistemi demokratik të sundimit, përfshirë kushtetutën shqiptare. Prandaj, një shtet kushtetues i bazuar në të drejtat themelore nuk është në kundërshtim me demokracinë; përkundrazi, është parakusht që demokracia të fitojë rëndësi politike dhe të mbijetojë në konfliktet shoqërore dhe interesat konfliktuale. Nuk mund të ketë vetëvendosje të qëndrueshme politike pa garanci të sundimit të ligjit. Ata që qëndrojnë për të drejtat dhe shtetin e ligjit forcojnë dhe mbrojnë demokracinë. Ata që sulmojnë sundimin e ligjit, e minojnë atë, e braktisin atë për përbuzje, njëkohësisht dhe në mënyrë të pashmangshme sulmojnë demokracinë, ata e shkatërrojnë atë. Kjo është ajo që ndodhi në Shqipëri në 2018 dhe ky është gabimi elementar i të ashtuquajturës reformë ligjore. De facto, ka pasur një grusht shteti kushtetues në 2018, i cili vazhdon të shkallëzohet deri më sot. Nuk është rastësi që shkatërrimi i strukturave politike të vetëvendosjes demokratike në Shqipëri që nga viti 2018 është kryer me mjetet e shkatërrimit të shtetit të së drejtës. Nuk është vota e qytetarëve që po pengohet, jo e drejta e tyre për të votuar që po eliminohet, por liritë demokratike po kufizohen, procedurat e sundimit të ligjit, gjykatat supreme dhe parlamenti po mosfunksionohen, minohen dhe nganjëherë integriteti fizik i njerëzit cënohen, vriten, siç po ndodh tani në Shqipëri dhe jeta e tyre po kërcënohet për të siguruar sundimin autoritar të administratës Rama dhe shokëve të saj. Kjo duhet të ndryshojë nga 26 prill 2021.
Sundimi i ligjit dhe demokracia është e rëndësishme për të ardhmen e Shqipërisë?
Sigurisht, kombi shqiptar ka të drejtë të jetë i lumtur. Funksioni politik i ligjit qëndron në shtetin e së drejtës. Është pikërisht përmes saj që ligji gjithashtu merr funksionin e mbrojtjes së të dobëtve dhe të pakicave nga pushteti, abuzimi dhe vullneti politik i shumicës më të fortë, të legjitimuar në mënyrë demokratike – pavarësisht nëse kjo bëhet e rëndësishme në sferën shtetërore apo shoqërore. Nga ana tjetër, kjo do të thotë që çdo grup shoqëror dhe kështu çdo pakicë shoqërore në Shqipëri duhet t’i përmbahet kornizës së ligjit, shtetit të së drejtës, i cili gjithashtu zbatohet për ta në kuptimin e parimit të barazisë së kushtetutës shqiptare dhe e cila thirret posaçërisht për t’i mbrojtur ato. Çdo grup shoqëror dhe çdo pakicë ka të drejtën e opozitës legjitime demokratike dhe kritikës legjitime liberale. Por nuk ka “mbrojtje të dyfishtë të pakicave” në kuptimin që grupe individuale ose pakica mund të thirren në sundimin e ligjit dhe të drejtat themelore – domethënë të drejtat e lirisë së shprehjes dhe demonstrimit – dhe në të njëjtën kohë të shpërfillin rendin ligjor pozitiv sipas dëshirës, ose që ata madje mund të pretendojnë një vakum ligjor për veten e tyre. Përkundrazi: shteti kushtetues liberal mbron pakicën dhe në të njëjtën kohë kërkon që të gjithë, shumicat dhe pakicat, të mbështesin ligjin dhe paqen ligjore që është e detyrueshme për të gjithë, dhe kjo duhet të rikthehet në Shqipëri. Kjo është e thjeshtë dhe mund të rikthehet relativisht shpejt, një nga detyrat e qeverisë së re të opozitës së bashkuar në 100 ditët e para.
Cila është marrëdhënia midis demokracisë dhe ekonomisë?
Pas rënies së bllokut lindor në 1989, formula e Francis Fukuyama e “fundit të historisë” formoi pikëpamjen tonë për botën: Lufta e Ftohtë kishte mbaruar dhe socializmi u mund, gjithashtu në Shqipëri, demokracia ishte në rritje dhe ekonomia liberale e tregut qëndronte i pakrahasueshëm. E gjitha që duhej tani, me sa dukej, ishte pak kohë dhe një qeverisje e zgjuar – së shpejti të gjitha vendet e botës do të përvetësoheshin nga përfitimet e procedurave demokratike dhe urdhrave të tregut. Më së voni që nga kriza financiare globale e vitit 2008, ky tregim nuk është më bindës. Demokracitë liberale të perëndimit kanë një problem legjitimiteti pasi ekonomia e tregut nuk prodhon më “prosperitet për të gjithë” dhe pabarazia po rritet, meqenëse përqendrimi i pasurisë po bëhet më i mprehtë, paratë e freskëta të kredisë nuk janë më në gjendje të sjellin në mendje një pjesë të e ardhmja në botën e sotme – dhe kapitali preferon të migrojë atje ku gjen kushtet më të favorshme për rritjen e tij. Në këtë aspekt, ne kemi nevojë për një marrëveshje të re në Shqipëri që gjithashtu përqendrohet në klasën e mesme dhe vendet e punës për të gjithë. Programet e opozitës së bashkuar janë të fuqishme dhe të përshtatshme për të krijuar përsëri një të ardhme në Shqipëri.
AL in Sweden. 