Në orën 5 të mëngjesit të 24 shkurtit, Mariya Frey , drejtuese e 24 kanaleve rajonale në kompaninë e shërbimit publik ukrainas Suspline, mori një telefonatë. Rusia kishte pushtuar Ukrainën dhe ajo u detyrua shpejt të fuste vajzat e saj në makinë dhe të ikte në perëndim nga Kievi. Ajo kishte me vete një çantë me para dhe dokumente identiteti të paketuara prej disa vitesh.
Të përgatitur për situatën më të keqe të mundshme ishin edhe punonjësit e saj, të cilët mundën të fillonin me shpejtësi një transmetim të drejtpërdrejtë për pushtimin e Rusisë nga vende të ndryshme në Ukrainë, dhe të cilët që nga shpërthimi i luftës kanë mundur të vazhdojnë transmetimin pa ndërprerje.
Është tepër domethënëse. Lufta në Ukrainë ka goditur rëndë popullatën dhe aksesi në raportimin e lajmeve të besueshme është bërë gjithnjë e më i rëndësishëm. Por lufta për demokraci dhe fjalë të lirë është jetë a vdekje dhe deri më tani këtë vit, 10 gazetarë janë vrarë në Ukrainë, sipas UNESCO-s. Shifra korresponduese në total në botë në vitin 2022 është 74. Tashmë dukshëm më shumë se 55 gazetarët që humbën jetën në 2021 dhe lufta në Ukrainë është një nga arsyet pse numri po rritet, sipas një raporti të ri të UNESCO-s.
Gazetarët në zonat e konfliktit duhet të mbrohen, ashtu si civilët. Por gazetarët në disa raste janë bërë objektiva gjatë pushtimit të plotë të Rusisë në të njëjtën kohë që infrastruktura e rëndësishme për median është sulmuar.
Në dhjetë vitet e fundit, mesatarisht një gazetar është vrarë çdo katër ditë dhe nëntë nga dhjetë vrasje gazetarësh mbeten të pazbardhura, sipas UNESCO-s.
Që nga shpërthimi i luftës, mediat e pavarura në Rusi gjithashtu janë ndaluar dhe janë detyruar të mbyllen, ndërsa korrespondentëve të huaj u është mohuar viza dhe janë dëbuar, mediat sociale janë bllokuar dhe mediat e kontrolluara nga shteti janë bërë mjete për propagandën e Kremlinit. Popullsisë ruse i serviret një botë e shtirur që nuk ekziston.
Prandaj, krijimi i kushteve për media të lira dhe mundësi për gazetarët për të raportuar është çështje e të gjithëve ne. Konkretisht, duke siguruar që të ketë akses në punë dhe pajisje mbrojtëse, si në Ukrainë. Por ka të bëjë gjithashtu edhe me kundërvënien e dhunës dhe kërcënimeve që u mbyllin gojën gazetarëve individualë – dhe se krimet kundër gazetarëve duhet të hetohen, ndiqen penalisht dhe dënohen.
Fatkeqësisht, realiteti sot nuk duket kështu. Në dhjetë vitet e fundit, mesatarisht një gazetar është vrarë çdo katër ditë dhe nëntë nga dhjetë vrasje gazetarësh mbeten të pazbardhura, sipas UNESCO-s.
Në Suedi, ekziston një projekt-ligj për të forcuar mbrojtjen penale për gazetarët, i cili pritet të hyjë në fuqi më 1 korrik 2023. Është i mirëpritur, jo më pak duke pasur parasysh se sipas një artikulli shkencor ende të pabotuar nga Oscar Björkenfeldt , doktorant në sociologjinë ligjore në Universitetin e Lundit, ka probleme të mëdha me besimin e gazetarëve në sistemin e drejtësisë në rastin e urrejtjes së paligjshme në internet*.
Policia në Suedi është bërë gjithnjë e më e mirë në punën me këto çështje.
Pak më shumë se gjysma e 3,000 gazetarëve të anketuar e perceptojnë aftësinë e sistemit gjyqësor si shumë ose më mirë të dobët, dhe mbi të gjitha ka të bëjë me mos prioritizimin e krimeve dhe mungesën e njohurive teknike për të hetuar krimet e lidhura me kibernetikën. Disa gazetarë në anketë theksojnë se urrejtja e paligjshme në internet është normalizuar dhe është bërë pjesë e jetës së përditshme, pjesërisht për shkak të mungesës së mbështetjes ligjore. Sipas studimit, kjo ndikon negativisht në gazetari dhe lirinë e shprehjes dhe përzgjidhet një mbulim i caktuar.
Policia në Suedi është bërë gjithnjë e më mirë në punën me këto çështje, dhe tani pala e prokurorit duhet të arrijë. Është e rëndësishme që ekziston një ndërgjegjësim se liria e fjalës sfidohet në të vërtetë edhe në Suedi, pavarësisht nga liria jonë e gjerë dhe e fortë e medias dhe e shprehjes.
Por në një ditë si kjo, mendimet e mia janë ndoshta kryesisht me ata që aktualisht po raportojnë me jetën dhe lirinë në rrezik në frontin ekstrem të demokracisë në mbarë botën, nga protestat në rrugët e Iranit dhe nga lufta e vazhdueshme në Ukrainë.
Ju jam mirënjohës për punën që bëni për të gjithë ne.
Mendimet e mia janë gjithashtu me të gjithë gazetarët që aktualisht po heshtin: të burgosur, të censuruar dhe të vrarë nëpër botë.
Duhet ta dini se ne dëgjojmë heshtjen tuaj.
Nga Cilla Benkö
Cilla Benkö është CEO i Radio Sveriges.
AL in Sweden. 