Nga Anna-Lena Laurén

“Ai që dëshiron vetë lirinë, duhet të njohë lirinë e njerëzve të tjerë”

– Problemi i Rusisë është një pikëpamje bazë imperialiste. Ai gjendet gjithashtu në mesin e liberalëve rusë. Ata duhet ta heqin qafe atë, thotë Mykola Matusevytj.

Ai është një nga disidentët e fundit sovjetikë ukrainas të mbetur gjallë. DN e ka takuar atë në shtëpinë e tij të vetë-montuar jashtë Kievit.

Fillimisht do të ishte një kotec pulash. 75-vjeçari Mykola Matusevych nuk ka të ardhura të mëdha pasi kaloi një pjesë të madhe të jetës së tij në burgjet dhe kampet e punës sovjetike. Ai duhet të drejtojë gojën për qesen e ushqimit.

– Fillimisht ndërtova shtëpinë e pulës. Më pas plani ishte që do të ndërtoja një shtëpi për veten time. Fatkeqësisht, nuk mora kurrë këshilla, kështu që në vend të kësaj u vendosa në shtëpinë e pulës, thotë Matusevych me mjekër dhe shikon me mirësi me sytë e tij.

– Vazhdo dhe vazhdo!

Errësohet kur ecim nëpër oborrin e mbushur me mjete pune dhe materiale ndërtimi. Fotografi Paul Hansen dhe unë kemi kaluar gjithë ditën duke kaluar nëpër postblloqe në Kiev. Tani duhet të kemi kohë për ta bërë këtë intervistë përpara se shtetrrethimi të hyjë në fuqi në orën tetë.

Rusia ka pushtuar Ukrainën. Mykola Matusevych nuk është i befasuar.

– Nuk e prisja vetëm këtë luftë – isha plotësisht i bindur se do të vinte. Unë kam qenë në burgjet sovjetike për dymbëdhjetë vjet dhe e njoh sistemin totalitar. Nuk ka ndryshuar që nga koha sovjetike, thotë ai.

Ne hyjmë në shtëpinë e propozuar të pulave, një version ukrainas i Villa Villekulla me gables imagjinative dhe maja dhe kulla të shpërndara. E veshur me një këmishë pune dhe jelek lëkure, Mykola Matusevytj na tregon në kuzhinën e saj të vogël, por të organizuar mirë. Një tavolinë e vogël e ulët ku mund të ulen tre persona. Rafte librash të bërë në shtëpi, paleta të mbuluara me batanije të bukura. Një krevat marinari i fiksuar i montuar me zgjuarsi në mur. Matusevych mund të ndërtojë, edhe pse ai nuk ka arsim për të. Ai e ka mbështetur veten në mënyra të ndryshme që kur u përjashtua nga universiteti ku studioi histori në vitin 1976 për shkak të aktiviteteve anti-sovjetike.

Mykola Matusevytj

Lindur: Në 1946 në Matyusha jashtë Kievit

Sfondi: Ka studiuar histori në Universitetin e Kievit.

Në vitin 1973 , ai u përjashtua nga universiteti, zyrtarisht për shkak të suksesit të dobët akademik, në praktikë si një ndëshkim për mbështetjen e tij ndaj disidentëve.

Në vitin 1976 , ai ishte një nga anëtarët themelues të Komitetit të Helsinkit të Ukrainës.

Në vitin 1977 , ai u arrestua, u akuzua për agjitacion dhe propagandë anti-sovjetike dhe u dënua me shtatë vjet në një kamp pune dhe pesë vjet në internim. Matusevych e kreu dënimin në një kamp jashtë Perm. Ka firmosur letra proteste dhe ka marrë pjesë në greva urie kundër shkeljes së të drejtave të të burgosurve, gjë që ka bërë që ai të dënohet vazhdimisht duke u izoluar në izolim. Në total, ai u izolua për dhjetë muaj.

Pas vuajtjes së dënimit, ai u dërgua në internim në Tjita në Siberi.

Ai jeton jashtë Kievit që nga viti 1989 .

– Dëshiron kafe apo çaj? habitet ai, ngjitet në një nga raftet dhe rrëmon mes gjërave. Pastaj më jep një rya të bukur, të qëndisur me dorë në të bardhë, portokalli dhe ngjyrë kafe.

– Këtë e ka bërë nëna ime kur isha në burg. E vetmja gjë që e ndaloi të çmendej ishte punimi me gjilpërë. Je i mirepritur. Kam sa të dua.

null

Matusevytj prodhon një pako të vogël shkrepse dhe një pako cigare. Aktualisht janë shumë të vështira për t’u marrë në Kiev për shkak të gjendjes së luftës. Ai me mirësjellje e pyet nëse e kemi problem që ai pi duhan para se të ndezë një cigare dhe të shijojë disa fishekzjarrë.

Si një nga anëtarët themelues të Komitetit të Helsinkit të Ukrainës në vitin 1976, ai e di se lufta për liri është një maratonë. Me një buzëqeshje djallëzore, ai thekson se ukrainasit kanë qenë gjithmonë të zotë për të mashtruar ata që janë në pushtet në Moskë.

– Kur themeluam Komitetin e Helsinkit, formalisht punuam që të ndiqej marrëveshja e KSSE-së (që parashikonte paprekshmërinë e të drejtave të njeriut në vendet socialiste). Por për ne ishte vetëm një mbulesë. Puna jonë ishte në të vërtetë vetëm për një gjë: gjuhën ukrainase dhe pavarësinë e Ukrainës.

Anëtarët e dinin shumë mirë se do të burgosen.

– Brezhnjevi nuk dinte çfarë të bënte me ne, sepse të gjitha republikat sovjetike kishin të drejtë të krijonin një Komitet të Helsinkit. Por sigurisht që nuk ishte e mundur në planin afatgjatë të lejonim biznesin tonë. E kuptuam që të gjithë do të na arrestonin herët a vonë. Ishte një mision kamikaz.

Në vitin 1976 , Matusevych dhe disa anëtarë të tjerë hynë në grevë urie në shenjë proteste për arrestimin e tre anëtarëve të Komitetit të Helsinkit. Pushteti sovjetik iu drejtua arsyeve të sajuara (përfshirë posedimin e pornografisë) për t’i burgosur ata.

Një vit më pas, Matusevych u arrestua gjithashtu. Ai u akuzua për agjitacion dhe propagandë anti-sovjetike dhe iu dha dënimi më i lartë i mundshëm: shtatë vjet në një kamp pune dhe pesë vjet në internim.

– Disidentët ukrainas merrnin gjithmonë dënime maksimale. Gjyqësori sovjetik nuk na pëlqeu veçanërisht sepse ne nuk ishim dakord që të kishte ndonjë vëllazëri mes rusëve dhe ukrainasve. Kjo është edhe arsyeja pse ne tani po bombardohemi nga Rusia. Përpiqet të na disiplinojë ndaj nënshtrimit.

Matusevych u dërgua në një kamp pune në Perm.

– Aty takova disa disidentë rusë. Një herë isha në izolim për 45 ditë pranë Ivan Kovalev (djali i disidentit shumë më të njohur Sergei Kovaliv). Për 45 ditë biseduam me njëri-tjetrin përmes një muri pa mundur të shiheshim. Dy vjet më parë u takuam për herë të parë në një konferencë në Lviv dhe arritëm të shihnim fytyrat e njëri-tjetrit.

Matusevych thotë se ndjen respekt për disidentët rusë si disidentë. Por, ai beson: “Ne kemi qenë gjithmonë në kampe të ndryshme”.

– Unë u thashë disidentëve rusë që takova në kampe: Për sa kohë që jemi në kampe pune, unë jam i përgatitur të bëj grevë urie për ju. Në kamp solidarohem me ju. Por kur ky sistem të bjerë, ne do të qëndrojmë në barrikada të ndryshme. Ne ukrainasit nuk jemi pjesë e Rusisë. Ne nuk jemi vëllezërit tuaj.

Sipas Mykola Matusevych , është e pamundur që Ukraina të zhvillohet në mënyrë të pavarur dhe demokratike nëse nuk shmang kërkesat ruse për një marrëdhënie veçanërisht të ngushtë midis Rusisë dhe Ukrainës.

– Kishte njerëz shumë inteligjentë me të cilët u ula në kampe. Kovalev dhe disidentë të tjerë të njohur. Njerëz akademikë, të arsimuar, dukshëm më të arsimuar se unë. Megjithatë ata nuk e kuptuan se nëse do liri, duhet të njohësh lirinë e njerëzve të tjerë. Për ta kuptuar këtë, nuk duhet të studiosh në universitet! Ju duhet të jeni në gjendje t’u dëshironi të tjerëve atë që dëshironi për veten tuaj.

Matusevytj vizaton disa fishekë në cigaren e tij.

– Por ata ende këmbëngulën që Rusia dhe Ukraina kanë një marrëdhënie të veçantë, të cilën ne nuk e kemi.

Shumica e disidentëve më famëshem ukrainas kanë vdekur deri tani.

Disa prej tyre ishin Vyacheslav Tjornovil (një nga udhëheqësit e lëvizjes së mëvonshme të pavarësisë Ruch), poeti Vasyl Stus dhe Mykola Rudenko që themeluan Komitetin e Helsinkit.

Disa disidentë ukrainas u vranë nga KGB-ja ose vdiqën në kampe. Stus vdiq nga greva e urisë në kampin Perm-36 Gulag në vitin 1985. Nga 56 të burgosur politikë në kampin Perm-36, tetë vdiqën gjatë viteve 1980-1987. Katër prej tyre ishin anëtarë të Komitetit të Helsinkit të Ukrainës.

– Unë vetë u bëra disident kur KGB-ja vrau Alla Horskën në vitin 1970. Vjen një moment në jetën e njeriut kur duhet të bësh një zgjedhje. Për mua, ishte momenti kur një artist i famshëm ukrainas u vra nga një sistem totalitar.

Alla Horska ishte një artist, i njohur për mozaikët e tij, veprat e mëdha monumentale të artit dhe aktivizmin e tij për gjuhën ukrainase. Së bashku me, ndër të tjera, poetin Vasyl Stus, ajo themeloi lëvizjen rinore Sovremennik në Kiev 1959–1964. Autoritetet sovjetike pretenduan se ajo ishte vrarë nga një i afërm, por ka shumë indikacione se KGB-ja ishte e përfshirë.

Ndërsa ulemi në kuzhinën e vogël të thjeshtë, dëgjojmë zjarrin e artilerisë që gjëmon jashtë Kievit. Tre goditje të dallueshme na bëjnë të kujdesshëm. Mykola Matusevych përpiqet të dëgjojë, por nuk mund të përcaktojë nëse është një zjarr në dalje apo në hyrje.

Është koha që ne të nxitojmë në shtëpi në strehën e bombave. Ne vrapojmë drejt makinës. Para se të themi lamtumirë, Matusevych thotë se ai është në thelb i qetë.

– Ukraina mbijeton. Rusia po shembet. Ka shumë njerëz atje që nuk do të duan të qëndrojnë si pjesë e Rusisë pas kësaj lufte.