Shuquri S-Sejdijaj.
VEÇ 1
Përmbledhje me poezi.
ZBËRTHIM
Dielli i tetorit shpon dritaret
Pothuajse të kalbura me vite
Të palarë e me xhama të thyer
E unë i rri pranë ulur në karrige
E ai picërron sytë e tij të vegjël
S’mundet me folë ndaj luan veç dorën
Of mos thuaj se dhimbjet po t’kalojnë
Ia prekë kambët si me e prekë borën.
T’ kisha mujtë me ia lexue mendimet
E me ia shplue gjithë at dashni
Edhe ‘ I herë bac deshta me t’ vetë
E ti m’thua si gjithëherë
– kurr ma mire s’ jam kan’ n’ kët jetë!
E PAPËRFUNDUAR
Endem në kryeqytetin nordik
i ngujuar me t’ftohtin kristal
dua akullore
e hapat m’tradhëtojnë
ndërsa shiu më godet në lule t’ballit.
Endem
e lëpij shqetësimet pa fund
me shpresën se
bredhja do t’shkund
shpresat e burgosura të nëntorit sot
dhe përrallat e dhjetorit për n’mot.
DOSJA
Deshta
Me t’a kopjue dashninë
Dhe fjalët Të Dua
E me t’i ngjitë
Te zemra
Shtypa
E zemra foli
Dosja me këto fjalë
Ekziston tashmë
Dëshironi ta rishkruani
Shtypa “delite”
Dhe po mbaj
Dosjen origjinale!
MËSUESËRIA
/PashkoVasjane/
O mësues, i mjeri mësues
Kush të ka çitë me krye n’pus,
Ti ke pas kenë një zotni i randë
Burrat e dheut për ty çoh’shin n’kambë
Ke pasë shumë t’mira e begati
Plotë fjalë t’bukura me dijeni…
Por sot mësues, pa m’thuej si je?
Ma zi se lisi i rrxuem për dhé.
Shkon nxansëria sipri me kambë e shklet
E nji fjalë t’ambël askush s’ta flet.
Je lodhë nga fjalët e premtimet
Si burrë pa grue ke mbet’ medet.
Marre për zot që askush se do
Këte fyerje gjithkush e dro
Para se t’hupet kështu mësuesëria
Me penë në dorë le t’ngritet dituria
Çonju ju t’ditur, prej gjumit çonju
Kapni lapsat, fort shtërngoni
Mos shikoni parti e qeverira
Se parti e shtet është mësuesëria!
Urimi i Dâd´s
Ja po vjen viti i ri
mos u nxeni n´qeveri.
Shumë punë ia vura mbi kry
Por ka edhe shumë për ti kry.
M´ka premtu ”s´ta prishi ty”,
Dhe për hatrin tim
Ti popull në fb trim
Prano këtë urim
që tingëllon si ngushllim
”Mos ua jepni votën
atyre që ju ropën”!
Ky urim vjen si karamel
nga zyra e Dâd´s n´ Bruksel.
REFLEKSION
Çudi, shumë çudi,
ka ndryshuar urimi i tij
Edeh 100 tjera
më thoshte kahera
Tash i vje keq
më radhitë me pleq
S´ka faj ai,
as ajo,
si duket
pleqëria më do.
Mjegullat mbi kokë
hije i kam për diell
edhe pak ditë n´tokë
pastaj për n´qiell.
Çudi, shumë çudi
prap u bëra fëmi!
ZILJA E DAJËS
(Sadullah Zendelit – Dajës)*
Në sallë
ndrrohen fjalimet
përcillen urimet,
shtohen gëzimet,
shtohen përqafimet,
në duar shtrëngimet
në podium
lulet,
vallet
këngët
gjeneratat
evokimet
përgëzimet.
Te foltorja
Daja me zile,
salla gjëmon,
Urime, urime!
30 vite me radhë
me zilen ngjyrë ar’
i ftonte Daja
fëmijët mërgimtarë.
– Ta mësojmë
mos ta harrojmë
ta duam,
si sytë ta ruajmë,
Shqipen për shqiptarët
e lanë të parët.
Daja me zile
N´a dha dije e
Shumë gëzime,
– Dajë, urime, urime!…
* Me rastin e 30 vjetorit të shkollës shqipe në Nybro të Suedisë (viti 2005 )
DËSHIRË QË S´VDES
Si toka e thatë shiun
si sofra e thatë bukën
si macja miun
si mjalta lugen
e mu tretë
si uji n´tikë të thatë
si buka n´sofren e untë
si miu nër kashtë
e si luga n´mjaltë
dhe prap nga fillimi
me nisë lojën
e synit n´lakmi
dhe kur të thuash vdiqa
me u lindë përsëri.
JEMI POPULL PATRIOT
Qe na erdhi viti i ri
Me kuvend e qeveri
Me kaçika e mushk´ri
Me bulmetra e turshi
Në vend t´ujit me raki
Me kokë t´ulur e turi.
Isa e Hasha kanë bërë be
Do ndërtojnë Kosovë t´re
T´integruar në Be-e.
Me të mbara e t´pa qara
Do ta çojnë vendin përpara.
Papunësinë e kanë problem
Po dhe kësaj i gjejnë mehlem.
Disa mijëra në Evropë
do ti hudhen si në gropë…
Ky vit ish fitimtar
Për popullin kosovar
Në mënyrë të vendosur
Deri n´palcë i veremosur
S´bëri zë për at Zot
Është popull patriot!
MOS U GËZO, MOS U HIDHËRO!
Je i vetmi e më i miri
Pos teje s’ka dhe ‘i tjetër,
Mos u gëzo tashti shumë
Krejt ndryshe mendojmë nesër!
Si ty s’na duhet as edhe një
Ndaj zhduku, ik!
Mos u hidhëro tashti shumë
Se neser t’bejme prap mik!
Me gëzime e hidhërime
Jetën kështu kaluam
Po dhe sot-
Her´ u shajme e her´ u duam!
IN MEMORIAM
(12.12.2013 Murtez Xhemës)
Ta ngrinë turrin
por jo kujtimin,
as jehonën e fjalëve
Atdhe
Ne shijojmë
për ditë nga pak
dhe ngjyjmë
në kujtimet e kuqrremta,
sa të ëmbla
ishin me ty!
Sot jemi
fjalëmbetur,
gjuhëtharë…
dhe ngroh loti
dhjetorsotin!
PO GUXOVE THUAJE NJË ZANORE
Ç´drejn po ndodhë sot
nuk e di,
si loja e zanoreve
kur isha fëmi.
Po guxove thuaj A
Po t´guxoje cofte ´i shka
Dhe duheshe me e la!
Po guxove thuaj I
Atëherë cofnin disa shki
Dhe duheshe me i l´pi!
Dy zanore të forta
A dhe I
Na ndiznin tmerrin
Kur isha fëmi.
Të gjitha lojërat
Na sillnin kënaqësi
Veç lojës së zanoreve
A dhe I.
LILLY – FIONA E GJYSHIT
Ti mbështetesh në krahun tim të zemrës
E unë ndjell gjumë për ty
Ngrohtësia e trupit tënd të butë
Ma zgjatë jetën o Lilly.
Në çastin kur them se ke fjetë
E në shtrat të lëshoi aq lehtë
Ti qanë e me të qara me flet
Në krahë tua o gjysh dua me ndejtë.
Dhe bashk shetisim n´ apartament
Unë këmbë e ti në krihët e mi,
Më rëndohesh te gjoksi
Se gjumi tash t´ka mbrri.
Flej o Lilly, gëzimi im je ti
Me ty gjyshi, ndjehet më i ri.
FARFARS LILLY-FIONA
Du ligger mot mitt hjärta
Och jag väntar att du ska sova
Värmen från din mjuka kropp
Förlänger mitt liv Lilly
I den stund då jag tror att du sover
Lägger jag dig försiktigt i din säng
Du gråter och du pratar med dina tårar
Farfar i din famn vill jag liga kvar
Tillsammans promenerar vi i rummet
Jag gående med dig och du i min famn
Du blir tyngre på mitt bröst
Du har nu somnat.
Sov min Lilly, du är min glädje
Med dig blir farfar yngre igen.
VASHË ME VLERË
Pyllin kemi afër
ikim kur të duam
hije na bëjnë lisat
ndaj pse të vuajm?
Xhaxhi me sharrë
paska bërë bé
po na pa edhe i herë
malin ka me pré.
Mos u bë merak
ti vashë me vlerë,
sharrën e xhaxhit
e kam tretë n´humnerë.
Oh, ti se njeh xhaxhin
ai është i rëndë
po si preu me sharrë
do ti çkulë me dhëmbë.
Mos u bëj merak
Ti vashë syzezë
Kam porositë dentistin
dhëmbët dot´ia nxjerrë.
Në fund të fundit
Më mbyllë n´hambarë,
e ka vendosur
s´na lë për t´u parë.
Hambareve të tij
do t´ua jap flakën,
të dua ty
me ty dua t´plakem.
Hajde pra djalë
le të dalë ku të dalë
s´na mbeti tjetër gjë
veç të ikim n´ mal…
KOSOVA E RE
Kosova ime e bukur
Ti nuk plakesh kurr
Sot më shkon si flutur
Shqipen ke flamur.
Kosova ime e dashur
Me shqipen dykrenare
Vuajtjet që ke pasur
Tash n´arkive i vare.
Gëzohu, gëzohu
Ti Kosova ime,
Gëzohu e krenohu
Ti Kosova trime.
Eja edhe ti
eja me ne
Po ngritet Kosova
Kosova jonë e re.
Kosova jonë e bukur
Ti nuk plakesh kurr
Shqipen dykrenare
Ma mba në flamur.
Të qepur me ar
e të larë me gjak
besën ta japim
për Ty vdesim prap!
Intervista
TË DASHUR DËGJUES PËRSHËNDETJE DHE MIRË SE VINI TE PROGRAMI JUAJ DITARI
UNË QË PO JU FLAS JAM SHUQURI SEJDIJAJ…
Shkruan: Muhamed Krasniqi
Shuquri Sejdijaj
Të prezantosh punën dhe veprën e reporterit, gazetarit, publicistit e shkrimtarit Shuquri Sejdijaj, të duket sikur shkruan një enciklopedi jete… Puna në Radio Suedia ishte zëri i shqiptarëve të Suedisë dhe atdhedashuria e tyre.
– Këtu Shyqa, po të thërras nga Radio Suedia! Ishte një bisedë e afërt dhe e mirëseardhur telefonike me kolegun tim Shuquri Sejdijaj, reporterin dhe redaktorin e dalluar të Radio Prishtinës për vite të tëra.Më gëzoi thirrja dhe biseda. Do të shihemi, e bisedojmë. Këtu e kam edhe Arbërin, Milaimin, Hyrën…Kishin kaluar do vite që kur Shyqen e kisha takuar në kryeqendrën tonë të dashur Prishtinën dhe kisha ndëgjuar zërin e tij prej reporteri e redaktori në Radio Prishtina. Arbrin, bashkëpunëtor i Radio Suedisë programi në gjuhën shqipe, po ashtu se kisha takuar për dy-tri vite, i cili më vonë do të punonte si korrespondent i BBC-se . U gëzova që bisedova me Arbrin përmes telefonit, ishte mysafir në Stokholm. Arbëri kishte filluare gazetarinë me shkrimet në Zërin e Rinisë. Ishte një nga bashkëpunëtorët më të dalluar me të cilin nuk duhej folur shumë për temat, sepse kishte ide dhe shkruante bukur, saqë s’kisha nevojë të bëja ndonjë redaktim të veçantë.Kaloi edhe një kohë per tu takuar me Shyqen në një manifestim të bashkatdhetarëve në Häsleholm. I afërt, i këndshëm në bisedë dhe i përpiktë në punën e reporterit. Kohën e shfrytëzonte në mënyrë racionale për të zhvilluar intervistat me pjesëmarrësit, por edhe patëm kohë të pijmë kafe e të rikthejmë kujtime nga jeta në Kosovë. Ato vite fillova bashkëpunimin me radion dhe unë shkruaja herë pas here për aktivitetet e shqiptarëve dhe kontributin e tyre për Kosovën nga Alvesta e qytete te tjera. Ishte me rëndësi ajo sepse fuqia e radios ishte e madhe në motivimin e bashkëkombasve për të përkrahur luftën çlirimtare në Kosovë, ndihmat për Kosovën dhe radio ishte bërë pjesë shpirtërore e mërgimtarëve që vinin të lodhur, të trauamatizuar nga vatrat e luftës në Kosovë dhe më vonë nga lufta në Preshevë, Medvegjë e Bujanoc. Disa vite të punës së përbashkët në studiot e Radio Suedisë nga transmetohej programi në gjuhën shqipe ishin vite përvojash, por pos tjerash edhe të njohjes edhe më të madhe. Dhe, puna në një zyrë, ndejat pas punës dhe në pushime, rruga deri te metroja, ishin momente kur shfrytëzonim për të debatuar, për të shtruar këndvështrime nga temat e jetës, ato shoqërore , politike dhe të krijimtarisë. Dhe në çdo ndejë Shuquriu, pos humorit të bukur drenicas, përherë shtronte ide dhe tema, përherë formulonte mendime.
Liria e shqiptarëve vritej n’ pikë të ditësAta që kanë punuar me ty flasin për profilin e gazetarit që me përkushtim e dashuri bënte në Radio Prishtinë punën e reporterit të dalluar nga mëngjesi në orët e vona, nga studiot që vlonte entuziazmi rinor. Ishte regjimi totalitar ai që e ndali radion, në fillimvitet e 90-ta, por nuk mundi ta ndalë zërin dhe fjalën shqipe… si e ke përjetuar ti atë situatë?
-Më ka trembur frika e regjimit serb në raport me lirinë e shqiptarve. Po të ishte ndryshe nuk do të përdorte dhunën, policinë dhe ushtrinë, për ta burgosur lirinë tonë. Liria e shqiptarve vritej n´pikë të ditës: në rrugë, në shkolla, në vende pune, në ara e ku ti tekej pushtuesit. Ndërhyrja brutale në Kuvendin e Kosovës paralajmëronte një ndërmarrje të frikshme të Serbisë ndaj Kosovës. Mbylli Radiotelevizionin e Prishtinës e më pastaj edhe Rilindjen. Mbi Kosovë po binte terri informativ. Te revistat e pakta shqipe po shkarkohej një barrë e madhe informative. Dhe fjala shqipe nuk u ndal. “Armiku” gjente vazhdimisht rrugë të reja…Regjimi i atëhershëm serb bënte përpjekje të parreshtura që pas dëbimit me dhunë nga RTP-ja të bind punonjësit shqiptarë që ti kthej në vendet e punës me kushtëzime që ta njohin Serbinë si shtet të vetin. Shqiptarët i thanë jo kësaj oferte dhe që atëherë, mendoj unë, Kosova nisi ti rrëshqas nga duart Serbisë.
Dhe, atëherë, si shumë shqiptar të tjerë ti more rrugën e kurbetit?
-Nuk e kisha menduar ndojherë. Por ajo ditë erdhi. Darkën e fundit e kemi ngrënë te kolegu im Shaban Arifaj. Ishte një atmosferë e zymtë.E rëndë plumb. Me një mijë pyetje, pa asnjë përgjigje!
Nga një udhëtim reportazhi në Mitrovicë, janar 2000.
Dhe synimi për rrugëtimin në shtete tjera që ishte i detyruar u bë realitet. Ti u vendose me familje në veriun herë të ftohtë nga moti, por herë të ngrohtë nga bujaria e nikoqirëve… Sigurisht e ke tregimin për këtë fragment nëse mund të thuhet edhe traumatik jetësor?
-Sinqerisht nuk doja të besoja se në Suedi do të rrija gjatë! Kisha një vëlla që kishte ardhë këtu qysh nga fundi i viteve të 60-ta dhe planet kanë qenë që të rrija për një kohë te ai dhe gjithnjë me mendimin për tu kthyer patjetër në Kosovë. Por gjërat lëvizën krejt ndryshe. Ndaj vendosa të kërkoj strehim në Suedi më 1991 dhe brenda një kohe të shkurtër u sistemuam në shoqërinë suedeze, fillimisht në Göteborg. Këtu krijova një rrjet të gjerë kontaktesh me veprimtarët e hershëm shqiptarë si Selim Bala, Nuhi Fetiu, Avni Ajdini etj.
Puna te Radio Suedia ishte sigurisht fillimi, ishte entuziazmi dhe dëshira që të përhapej fjala shqipe, se shqiptarëve të ardhur këtu e që ende se dinin mirë gjuhën suedeze u duhej ndihma dhe motivimi deri në lirinë e tyre dhe që mërgimtarëve t’iu bëhet më i afërt realiteti në vendlindje?
– Pikrisht me këtë qëllim Radio Suedia hapte programe në gjuhët e ardhacakëve të ndryshëm. Synohej që të sapoardhurve t´u afrohej informacion themelor për Suedinë. Sigurisht që të kesh një program në gjuhën amtare krijonte një rehati shpirtërore dhe të bënte të ndjeheshe më mirë në vendin mikpritës. Kështu ishte edhe me shqiptarët.Por, veç kësaj, programet shqip sjellnin informacion edhe për ngjarjet aktuale nga vendlindja dhe kjo i jepte peshë më të madhe dhe zgjonte interesim më të madh për dëgjuesit, gjë që ishte e kuptueshme kur dihet gjendja e informimit shqip në fillimvitet e 90-ta në Kosovë. Kjo nënkuptonte përgjegjësi të mëdha edhe për redaksinë shqipe të Radio Suedisë.
Puna në Radio Suedinë pra ishte zëri i shqiptarëve të Suedisë dhe atdhedashuria e tyre, çka do të kujtoje nga ajo kohë?
– Ka shumë kujtime. Dhe cili do t´ishte më i bukur se tjetri? E kam të pamundur ta veçoj por rëndom në kësi rastesh njeriu duhet të zgjedh ndonjë. Dhe ky kujtim shkon te fëmijët shqiptarë. Ndodhesha në një udhëtim reportazhi në Landskrona, në një shkollë fillore me shumë nxënës shqiptarë. Në orën e gjuhës amtare zura vend në bankë bashkë me nxënësit shqiptarë. Secili prej tyre donte ta merrte mikrofonin në duart e veta dhe loja me mikrofon nisi të shndërrohet në një minikocert me këngën “Oj Kosovë oj Nëna ime”. Kujtimi tjetër shkon në Nybro, te një manifestim i madh i shënimit të 30 vjetorit të shkollës shqipe. Ndër të tjera mësuesi i vjetër, Sadullah Zendeli-Daja që për 30 vite kishte përhapë fjalën shqipe tek fëmijët e emigrantëve shqiptarë do t´ia dorëzonte këtë detyrë mësuesit të ri Raif Mehmeti. Dhe kjo u bë thjesht dhe bukur. Me këngë për flamurin, për Shqipërinë dhe gjuhën shqipe!
Çka veçon Shyqa nga vitet e 90-ta deri te Lufta Çlirimtare në Kosovë ? Si ishte përkrahja suedeze në fillim? Roli i radios në atë kohë?
-Kam mbajtë kontakte me kolegët e mi që punonin te redaksia e RTP në Tiranë, për programin satelitor. Herë pas here u kam dërguar raporte nga Suedia mbi reagimet suedeze ndaj dhunës serbe në Kosovë. Këto kontakte nuk i kam ndërprerë as pas hapjes së programit shqip te Radio Suedia më 4 janar 1994. Ekzistenca e këtij programi ishte një lehtësi edhe për kolegët suedez. Ndodhi ashtu që si redaksi gjedeshim në katin e parë në një korridor me redaksinë e njohur të programit foljor P1. Pjesa e parë e viteve 1990 përshkruhet si periudhë e valës së refugjatëve shqiptarë nga Kosova. Pas Gjermanisë sigurisht Suedia në ato vite radhitet ndër vendet që strehoi më së shumti refugjat, afërishst 60 000 vetëm nga Kosova. Por jo të gjithë këta u rregulluan me letra.Numër shumë i madh prej tyre u detyruan të ikin nga Suedia, dikush në Gjermani, dikush në Norvegji e gjetkë. Për shkak të situatës së rëndë në Kosovë, në prill të vitit 1994 Suedia amniston 20 000 shqiptarë nga Kosova, kryesisht familje me fëmijë duke u dhënë leje të përhershme qëndrimi. Prandaj kjo periudhë edhe në rrafshin politikë Suedia do të diskutojë shumë rreth fatit të refugjatëve dhe sistemit të tyre. Zhvillimet në Kosovë sigurisht që janë përcjellë me vëmendje por atëherë ende pozicionimet lëviznin në kuadrin e zgjidhjeve brenda Serbisë. Veprimtarët shqiptarë këtu përpiqeshin ti bindin politikanët suedez dhe drejtuesit aktual qeveritar se asnjë zgjidhje brenda Serbisë nuk do të qetësonte shqiptarët. Pas 1995-96 hetohen ca lëvizje te këndvështrimet zyrtare ndaj gjendjes në Kosovë por ende shumë të matura. Vetëm pas 1997 vrehet një vetëdijësim sa i përketë ndryshimeve që kishin shkaktuar formacionet e UÇK-së në terren. Dihet se nga Suedia nisi ideja e pavarësimit të Kosovës nga një Komision Ndërkombëtar që e formoi kryeministri i atëhershëm Göran Persson e që njihet si Komisioni Persson për Kosovën. E gjithë kjo kërkon kohë dhe hapsirë për tu shtruar detajisht por me pak fjalë e gjithë kjo që thashë gjente shprehje në programet shqip të Radio Suedisë “Ditari”, nëpërmjet lajmeve, intervistave dhe gjithë formave tjera për informim.
Frymëmarrja e vështirësuar e qytetarëve të Kosovës ndihej edhe në SuediDhe fillimi i luftës në Kosovë është kapitulli tronditës tjetër. Ti ishe reporter në Radion Suedeze, ne programin shqip. Ke bërë intervista e biseda me shumë veprimtarë e atdhedashës të dalluar në Suedi. Si i kujton ato biseda e takime, mund të veçosh disa nga ata?
-Janë të shumta sigurisht, intervistat dhe reportazhet por edhe veprimtarët që u përfshinë në program, dhe jo vetëm këta. Fati i Kosovës dhe frymëmarrja e vështirësuar e qytetarëve të saj ndihej edhe në Suedi: e tregonin të afërmit e tyre këtu por e tregonin edhe vet qytetarët e Kosovës në mikrofonin e Arbër Vllahiut i cili nuk la pjesë pa vizituar dhe sikur nuk la njeri pa e futur në mikrofon. Këte po e bënim edhe në Suedi, nga Ystadi në jug e deri në Kirunë, në veri të Suedisë. Te unë nuk shlyhen për jetë disa nga reportazhet e bëra në Ljyngbyhed psh kur arriti grupi i parë i refugjatëve nga Bllaca e Maqedonisë; nuk harrohen kurr as rasti tragjik i zhdukjes së dy fëmijve në Valdemarsvik që më vonë u gjetën të vdekur dhe rasti i një vajze tjetër gjashtë vjeçe, e cila u zhduk dhe sot e asaj dite kurr më s´u ditë gjë për fatin e saj. Por përveç rasteve të dhëmbshme në kujtesë kam edhe shembuj gëzimi e krenarie: shqiptarët organizuan një muaj kulture me emra të mëdhenj si Angjelin Prelocaj, Ehat Musa, Dritëro Kasapi, Visar Ulaj, grupi polifonik nga Vlora e shumë e shumë emra nga të gjitha trojet shqiptare, të cilët për një muaj ditë e shijuan publikun suedez me më të mirat e kulturës shqiptare. Shembujt janë të shumtë dhe të gjitha këto kanë zënë vend në programet shqip “Ditari” e më vonë te magazina “Jehona”, te Radio Suedia.
Debat për integrimin me kolegun Diamant Salihu
Shuquri Sejdijaj përherë ishte krah i djathë, nxitës i punëve me interes kombëtar. Mund të tubonte bashkatdhetarët, të formonte shoqëri e shoqata, të nxiste debate, të bënte tryeza…
– Jo aq në formimin e shoqatave sa në mbështetjen e formimit të shoqatave e shoqërive të ndryshme. Angazhimi im shkonte më shumë në mbështetjen e nismave të këtilla, ose duke publikuar shkrime por edhe në ndeja private dhe publike.
Shkrimet në gjuhën suedeze, programet dhe emisionet në radion suedeze, suedisht, përkthimet dyanësore, përkthimet e filmave e pasurojnë edhe më shumë biografinë krijuese, intelektuale, publicistike të Shuquriut….
-Jeta ime është e lidhur shumë me radion, në Kosovë dhe në Suedi. Ndaj edhe programet e bëra suedisht kryesisht janë transmetuar te Radio Suedia në programe e kanale të ndryshme. Kanë qenë kryesisht reportazhe nga Kosova, Shqipëria e Maqedonia dhe shumë të tjera nga Suedia gjithashtu. Puna e përkthimeve mvarej sa kisha kohë.Kryesisht për Televizionin e Suedisë dhe për organizatën Svensk Text që përshtatë filma në gjuhë të ndryshme për shtëpitë e ndryshme televizive. Një bashkëpunim më të ngushtë kam pasë me Radion Arsimore (UR) që bën programe për radio dhe televizion, ku kemi prodhuar në dhjetë seri televizive tregimet nordike “Perandoria e Odenit”. Këtu po përmend edhe dy vite gazetari e përkthime për gazetën Lajmëtari e cila u kushtohej refugjatëve të sapoardhur me informacione bazë për Suedinë. Këtë punë e trashëgova nga kolegu Milaim Zeka, i cili për shkak të angazhimeve të numërta në fusha tjera nuk arrinte të përballonte edhe këte punë që ai e kishte filluar bashkë me mikun e madh të shqiptarëve z. Ullmar Qvick.
Dikur radioja ishte mbretëreshëAtëherë, të ndalemi pak edhe në atë që është shpirtërore tek një gazetar. Të jesh gazetar, reporter me mikrofon… është vetëm profesion, është dashuri, dhuratë apo edhe diçka më shumë?
-Dikur radioja ishte mbretëreshë, njerëzit ishin të detyruar të dëgjonin radio. Më vonë erdhi televizori… e sot kompjuteri, telefonat e avancuar, ipad, rrjetet e ndryshme sociale në internet dhe kështu me arritjet elektronike erdhi e u ndryshua edhe roli i mediave. Kjo panoramë ndryshimesh flet qartë për rolin sakrifikues që ka radioja sot nëse do të ruaj pozitën si mbretëreshë ndër media. Kushti themelor që radioja ta ruaj këtë epitet sipas meje është mikrofoni dhe përdorimi i tij mjaft i ndjeshëm. Ai është abc-ja e një radiomani. Puna me mikrofon dhe në mikrofon më ka dhënë shumë përvoja e shumë dashuri, ashtu siç më ka dhënë gjithashtu dhembshuri. Thënë pak figurativisht mikrofoni është një minibotë ku njerëzit takohen së bashku me të gjitha të mirat dhe të këqiat e tyre. Të punosh me mikrofon kërkohet mjeshtri, teknikë por edhe dashuri.
Në këtë kontekst, ke ardhur me përvojën kosovare të gazetarisë, është interesante të thuash se çka ka përfituar Shuquriu nga përvojat suedeze, nga gazetaria në demokracinë suedeze, roli dhe përgjegjësia e fjalës së lirë. Cilat janë dallimet?
– E kam thënë edhe dikund tjetër, për mua gazetaria është mjeshtri, normë, rregull, traditë, marrëdhënje dhe art i zotrimit të disa teknikave në terren ose në kompjuter. Mua më duket që gazetaria i jep formë një realiteti të caktuar. Dhe nga këto këndvështrime nuk ka dallime të mëdha nga përvoja ime si gazetar në Kosovë dhe në Suedi. Por koha kur unë punova si gazetar në Kosovë ishte kohë e një shoqërie të dirigjuar ideologjikisht dhe ideologjia është ai rripi i trashë që përthyen dallimet. Ndërkaq Suedia siç e dini ka më se 300 vite që aplikon ligjin për liri të shprehjes dhe mendimit gjë që ka bërë, me të drejtë, ky ligj të konisderohet si i shenjtë. Të kesh liri në shprehje e mendim dhe liri shtypi do me thënë ti japish vetvetes përgjegjësi të mëdha. Nuk është kurrfarë lirie të shkruash çfarë të teket. Kjo do ti ngjante kaosit. Ndaj pikërisht shmnagëja nga gjendjet kaotike është momenti më sfidues i gazetarisë së lirë e të pavarur e në funksion të publikut. Media shqiptare ka bërë arritje të padiskutueshme por ka ende nevojë që të herret prej disa “barishteve” që në rast se i lë të rriten do t´ia zënë frymën demokracisë.
Dhe si ishte me programin shqip në Suedi?
Bashkë me kolegët e mi e ndër ta edhe ti Muhamed, kemi vrejtur që si gazetarë jasht vendit përballemi me konceptin e distancës, të afërsisë dhe largësisë…. Afërsia si kuptim socio kulturor nënkupton një proces kur individi ose grupi ka një angazhim të fuqishëm, një lidhmëri të fortë ndjesore ndaj një ngjarje, procesi, qëllimi ose ndaj një vendi. Afërsia e këtillë lidhet shumë me jetën në ekzil. Dhe tash jeta në ekzil nënkupton distancën e cila është e dhimbshme nga ajo ndaj së cilës njeriu dëshiron të jetë afër, si psh afër familjes, farefisit etj, ose ndaj të cilës njeriu duhet të jetë afër sepse ndjen një përgjegjësi morale për tu angazhuar në fatin e kombit dhe kulturës përkatëse. Kështu vepruam ne si redaksi. Nga bisedat me ardhacakët shqiptarë para vitit 1999 e sidomos gjatë këtij viti ishte e pamundur që Suedia të konsiderohej prej tyre si shtëpia e tyre e dytë. Kjo ndodhte për shkak të ngjarjeve dramatike dhe traumave që shkaktonte lufta në Kosovë: ne jetonim në Suedi por mentalisht ishim në Kosovë. Dhe hapsirë faktike për ardhacakët ishte vërtetë Suedia por kjo hapsirë humbëte nga vlera, sepse metalisht njerëzit ishin në Kosovë. Ne po i drejtoheshim një publiku gjeografikisht shumë larg nga vendlindja dhe përmes informacioneve në gjuhë amtare përpiqeshim ta zbusim këtë distancë. Ndërkaq afërsia shprehej nëpërmjet asaj që në çdo sekondë dëgjuesi ynë donta ta dijë se çka po ndodhë. Ishte në distancë fizike nga vendlindja por i afërt me ngjarjet atje dhe kjo paraqet dallimin mes gazetarisë që kemi zhvilluar në Kosovë dhe këtu.
Për shembull, do të ishte me interes përvoja e të intervistuarit dhe marrjes së përgjigjeve nga politikanët suedezë: cilët janë ata para gazetarit dhe mikrofonit?
-Janë bashkëpunues dhe kuptojnë përgjegjësinë ndaj publikut. Detyrë e gazetarit është të pyes kurse e të intervistuarit të jap përgjigjen. Ky rol pastaj zhvillohet sipas roleve përkatëse: gazetari do të arrijë qëllimin e caktuar pse interviston politikanin kurse ky me përgjigjet e veta do të arrijë qëllimin e vet për të krijuar efekte të politikës që i takon. Pothuajse të gjithë duan ta dinë se ku gazteari don ta zhvillojë intervistën, në zyrë, në rrugë, në park, në studjo apo diku tjetër dhe për këtë vendos gjithëmonë gazetari. Ka shumë prej politikanve suedez që përgjigjen shkurt ndaj ia vlen që para se të zhvilloni intervistë me ta të përgatiteni mirë për t ‘marrë atë për çka jeni drejtuar tek ai.
Po takimet me suedezët e rëndomtë si i përshkruan?
-Të urtë, të matur dhe pasi të jeni njohur mirë bëhen shumë të dashur. Fillimisht janë të kujdesshëm në krijimin e miqësive.
Kur ke pasë bashkëbisedues më të përshtatshëm, jo vetëm nga suedezët?
-Nga fusha e kulturës kam kujtime shumë të mira, e të shumtë janë edhe të intervistuarit, suedez e shqiptarë, nga kjo fushë, të cilët ishin bashkëpunues.
Ka ndodh të të nervozoj bashkëbiseduesi?
-Atëherë kur në vend se ata të përgjigjeshin më rekomandonin dikend tjetër në stilin se “ai tjetri” flet më mirë! Dhe atëherë kur doja të intervistoja ndonjë grua shqiptare dhe ma kalonte burrin e saj, prap në stilin, qe se ky e di më mirë!
Po me kolegët, si ke kaluar, ke sigurisht kujtime interesante?
-Kjo është një tregim i veçantë dhe më i bukuri. I kam dashur dhe më kanë dashur të gjithë. Milaim Zeka më “humbëte” në korridoret e shumta dhe tepër të gjata të radios, Arbër Vllahiu me “prishte” rahatinë me temat plot zëra që kërkonin kohë për montazh, Albana Birinxhikaj më mësoj të ha mirë e lirë, Ramadan Reshitaj ma përkujtonte “ Karvanin e fshatit”, kurse Muhamed Krasniqi për temat 3 minutëshe më sillte 20 minuta program…
Po ndonjë detaj humori nga puna te Radio Suedia?
– Milaimi e kishte zakon t´ia merrte ndonjë kënge kur i çkepeshin punët ose kur kishte shumë për të bërë e s´dinte nga t´ia niste. Nganjëherë i bëja shoqëri edhe unë. Erdhi me një rast djali im Etriti në redaksi për të parë si punojmë. Në mbrëmje po e pyet e ëma Etritin:- Çka po punonin o Titi? Hiç fare, veç po këndonin. Punë më të mirë s´kam parë!
Udhëtimet me kolegët e radios, takimet, si i përshkruan ato? Cilën ngjarje apo manifestim nga ke raportuar do ta kujtoje më me dashuri?
Sheshi qendror i Stokholmit gjëmonte në katër anë: UÇK, UÇK, Drenicë jemi me ty!
– Edhe këto janë aq të shumta sa që nuk di cilën ta zgjedh. Por demonstrata e shqiptarëve më 1997 nuk shlyhet kurrë nga mendja ime: për herë të parë i gjithë sheshi Sergels torg në zemrën e Stokholmit po gjëmonte në të katër anët: UÇK, UÇK, Drenicë jemi me ty!…Kam edhe një insert të veçantë për një plakë suedeze e cila në mendje më rri si pikturë e varur në qafën shqiptare. Ajo ishte bërë krah i mbështetjes për Kosovën dhe çdo të shtune në dimrin e 95/96-tës mund ta shihje në mesditë te sheshi Norrmalmstog në Stokholm me tasin e saj në njërën dorë dhe me flamurin shqiptar në dorën tjetër dhe thirrjet e saj: Kosova, Kosova….!
Dhe megjithatë, pas punës së suksesshme e interesante afër dy dekada në radion suedeze, vjen edhe deri te diçka që as ti e as ndëgjuesi shqiptar se kanë menduar: edhe një herë mbyllja e fjalës shqipe, por tash në një shtet demokratik. Pse ndodhi kjo dhe si e përjetove ti, traumën e dytë të rëndë profesionale?
-E dija se një ditë do të vinte. Përvojat me redaksitë e komuniteteve tjera ishin shenjë se një të ardhme të këtillë do ta ketë edhe programi shqip. Pas 17 vitesh pune mbyllet redaksia shqipe. Drejtuesit e radios kishin vlerësuar se tashmë shqiptarët ishin integruar mirë në Suedi dhe nuk ndjenin nevojë për informim për Suedinë në gjuhën amtare. Ndërkaq sa i përketë informacioneve nga vendet e tyre të prejardhjes tashë kishte programe radiotelevizive me bollëk në satelit dhe internet. Personalisht po përjetoja për herë të dytë mbylljen e programit shqip por e para ka ndodhur në rrethana krejtësisht tjera. E dyta është e dhimbshme por arrin ti japësh arsyetimin.
Si reaguan shqiptarët ndaj këtij veprimi ?
-Si komunitet nuk reaguan fare! Me përjashtim të kolegëve dhe disa miqëve të mij të ngushtë. Unë nuk arrij ta kuptoj pse nuk reaguan. Gjatë gjithë kohës kemi pasë dëgjues që na kanë mbështetë por edhe që na kanë kritikuar. Unë them se kanë bërë shumë mirë që na kanë kritikuar! Por, të mos ngritet edhe formalisht pak zë se po të mbyllet programi, nuk e kuptoj. Vetëm Frashër Oseku ka qenë ai që u përpoq të bënte diçka…
Pastaj një kohë vie deri te puna në arkiven e Radio Suedisë. Ishte interesante kjo punë, edhepse ti ishe vetë arkiv për jetën mërgimtare?
-Pas mbylljes së programit shqip kalova drejtpërsëdrejti te një projekt madhor që do realizonte Radio Suedia. Fjala ishte për digjitalizimin e arkivit radiofonik dhe për tri vite një grup prej 20 vetash kemi digjitalizuar afërsisht gjysmë milioni shirita, kaseta, cd etj. Një thesar i madh kulture! Dhe këtu do gjej programe të shumta kushtuar kulturës shqiptare, e veçmas muzikës. Ndër të tjera, për çudinë time, në vitin e 100 vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë, më bie në dorë një material nga viti 1937, kur Radio Suedia mes korrespondentit të saj në Paris, e kishte dërguar Sven Aurén-in në Tiranë për të raportuar për shënimin e 25 vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë. Një raport pesë minutësh me plot risi. Mendja më shkoi te përvjetori aktual i 100 vjetorit, si do ta mbulonte dhe a do ta mbulonte këtë ngjarje Radio Suedia. Thashë për çudinë time sepse kjo u bë e dyfishtë. Për 100 vjetorin e pavarësisë së Shqipërisë nuk u tha asnjë fjalë!
Libri “Veç një zemër” ishte një dhuratë e këndshme për lexuesit në njëqind vjetorin e shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë. Zbërthimi i Veç një zemër nga vetë autori…?
– E vreja tek fëmijët që thonin, flas shqip, kam një flamur, ka pasë një Shqipëri dhe ajo Shqipëri jemi ne! Më kishte provokuar kjo ndjesi e fëmijve në manifestime të ndryshme kombëtare që si e këtillë sinjalizonte të rriturit, kemi një Shqipëri dhe për atë Shqipëri natyrale duhet të punoni. Nga këtu u nis titulli i përmbledhjes me poezi “Veç një zemër”, ku sjell poezi të shkruara nga vitet si gjimnazist e deri sot. Nuk janë shumë por janë shumë të dashura dhe domethënse për mua dhe për lexuesin mendoj unë.
Je bashkautor librash, i prezantuar në revista e gazeta me punimet tua, pjesëmarrës me poezi e humor në Festivalin e Poezisë dhe Muzikës për Skandinave që mbahet çdo vjet në Malmö, cilat janë projektet tjera për krijimtarinë tënde?
-Projekt të radhës kam idejuar përmbledhjen e kujtimeve nga puna si gazetar te Radio Prishtina. Ka gjëra te një rëndësije të madhe të një kohe kur Radio Prishtina dëgjohej më shumë se kurr ndojherë në historinë e saj me një plejadë gazetarësh të zot e guximtarë…
Tani aktualisht je redaktor në revistën BESA, organ i Lidhjes së Shoqatave shqiptare në Suedi, cili është roli i kësaj reviste…?
-Të bashkëbisedojë me lexuesit e saj për kulturën shqiptare me të gjitha format e saj dhe ti bashkojë krijuesit në një revistë siç është “Besa” me ndonjë tregim interesant, poezi të bukur por edhe pak humor.
Cili është bashkëpunimi yt me gazetat jashtë Suedisë apo me mediat në Kosovë?
-Bashkëpunimi ka rënë këto dhjetë vitet e fundit, dhe është më tepër rastësi se sa bashkëpunim. Mendoje, të bësh një mori raportesh, shkrimesh e informacionesh që ti botojnë por askush nuk merr mundin së paku të të dërgojë një falënderim se për pagesë nuk bëhet fjalë. E pranoj, fajin e kemi vet se disa nga mediat e Kosovës janë mësuar keq –marrin material falas nga diaspora.
Të kthehemi pakëz tek familja. Si e kalon kohën në shtëpi, si e kalon kohën e lirë, çka të gëzon më shumë…?
– Kam gruan dhe tre fëmijë. Dhe vitin e kaluar u bëra edhe me një mbesë, me Lilly Fionën e cila s´do mend solli freski dhe më shumë dashuri. Ndihmoj gruan në punët e shtëpisë, gatuaj ushqime zakonisht duke dëgjuar muzikë. Më gëzojnë shëndeti dhe suksesi i fëmijëve dhe i miqve të mijë të shumtë.
CD-të, këngët e shahirave, rapsodëve tanë të njohur, pas orarit të punës, e edhe gjatë punës si relaks janë diçka që kemi vrejtur tek ti. Kah dashuria aq e madhe për këngën?
-Jam rritur me rapsoditë shqiptare dhe më pëlqejnë këngët e rapsodëve, pa dallim. Ndaj për të plotësuar këtë dëshirë timen kam disa albume personale, që ose i dëgjoj kur jam vetëm në shpi ose kur marrë rrugë me makinë me miqtë e mi. Makinat janë të miqve por cd-të të mijat.
Ka diçka që të ndrydh në shpirt, e që më së miri do ta thoje përmes mikrofonit të radios apo përmes këngës?
-Unë kam qenë i përgatitur si kuadër i lartë i arsimit. Por fati më çoj te mikrofoni dhe gjithsejtë për 30 vite mikrofoni ishte pjesë e pandashme e jetës sime. Edhe sot në vitrinën e librave mbaj një mikrofon si kujtim. Ky mban të ndryra fjalët e ngrohta “Të dashur dëgjues përshëndetje dhe mirë se vini te programi juaj Ditari, ose Jehona”!…
Mërgimtarin e karakterizon ndjenja e mallit, mallit si peshë e pashmangshme në krahëror, a ka spjegim të plotë?
– Duhet ta kuptojmë që jemi të dënuar të jetojmë me këtë fat që nuk e zgjodhëm me dëshirën tonë.Megjithëse rrethanat e mërgimit dhe mërgimi si fenomen ka ndryshuar shumë.
Dhe, gjithsesi edhe një pyetje: Me çka mburresh, dhe çka mendon se ishte dashtë të bëje më shumë?
-Mburrem me familjen dhe miqtë e mijë të shumtë që më kanë dhënë e më japin aq shumë dashuri. Mburrem për respektin e madh që kanë shfaqur dëgjuesit përgjithësisht por respekte edhe për gjithë ata që më kritikuan, me ose pa qëllim. Kur shikon punën prapa rëndom se gjen diçka që ti do ti shtoje, ose do ta bëje kështu apo ashtu e të ngjashme.
Dhe a mendon Shyqa të kthehet në Kosovën e ëndërrave të rinisë?
-Më pëlqen që bën këtë pyetje. Ndërkohë që mërgimi qenka i këtillë kur fillimisht ti mendon tërë kohën të kthehesh sa më shpejtë në vendlindje. Ma kalimin e kohës ndrrojnë raportet jetësore, jeta bëhet më e komplikuar dhe fillon e zë ca rrënjë në vendin mikpritës. Them që ëndrra e kthimit vazhdon të mbetet e freskët ende!
Ishte ky pra Shuquri Sejdijaj, njeriu i thjeshtë e intelektual, mendimtar, krijues. Shyqa, që me zërin melodik radiofonik eterin e ngriti në gjuhë kuptimi shqip në truallin nordik. E bëri këtë atëherë kur shqiptarët në Kosovë, në Suedi e kudo në botë përballeshin me nevojën që zëri i tyre të jetë bindës, që bota paqësore të valorizojë dëshirën dhe unin tonë paqësor. E bëri të fuqishëm eterin nordik Shyqa atëherë kur bota duhej të bindej se shqiptarët me traditë të lashtë qytetërimi e paqësore u përballën edhe me luftën, se ndryshe nuk bënte, dhe, zëri i tij i dha fuqi e ngjyrë edhe përkrahjes së madhe që shqiptarët e Suedisë dhe shteteve nordike i dhanë luftës së drejtë çlirimtare në Kosovë ,në Maqedoni dhe në Preshevë, Bujanovc dhe Medvegjë. Zëri nga radio motivoi edhe ata që vendosën të shkojnë në logun e betejës.Dhe tani, Shuquriu vazhdon t’iu ofrojë lexuesve fjalën e lirë, vargun poetik, shkronjat që dalin nga zemra, se “Veç një zemër” është veç një shtet, veç një Shqipëri!/mk/nëntor 2013, Stokholm/..
AL in Sweden. 