Ajo që ai la pas nuk është thjesht një inventar prej qindra fjalësh popullore. Është diçka më e thellë: një bindje se gjuha e popullit përbën shtresën më të pastër të identitetit. Dhe askush nuk e mblodhi atë me aq kujdes dhe përulësi sa ai.
Fjala si strehë dhe si mision
Në vitet kur Genc Leka mblidhte fjalë fshatrash, rrëfime të vjetra, toponime të ardhura nga thellësitë e shekujve, Shqipëria zyrtare përpiqej ta shkruante veten ndryshe nga ajo që ishte.
Në sfondin e një realiteti të ashpër, Leka ndiqte një rrugë të qetë: udhëtonte, dëgjonte, shënonte. Në librin e tij të vogël të terrenit, fjalët hyrnin me durim, njëra pas tjetrës, si të kërkonin strehë.
Ai nuk ishte studiues me tituj akademikë, por punonte si i tillë. Nuk ishte poet i botuar gjerësisht, por jetonte me poezinë si me një frymë të brendshme.
Nuk ishte njeri me pushtet, por kishte një autoritet moral që sot, pas kaq dekadash, na detyron të ulemi e të dëgjojmë.
Një jetë e prerë mes fjalës dhe heshtjes
Kur Genc Leka u pushkatua natën e korrikut 1977, bashkë me Vilson Blloshmin, u pushkatua edhe iluzioni se dija dhe kultura mbronin nga arbitrariteti.
Vdekja e tyre kaloi pa parullat e zakonshme të propagandës; ishte një zhurmë e mbytur, një lajm që njerëzit e pëshpëritën si të ishte diçka e ndaluar ta shprehje me zë.
Por ajo natë nuk arriti ta shuante atë që Genci kishte mbledhur: fjalët nuk pushkatohen. Ato mbijetojnë, si dëshmi e njeriut, si provë se një jetë e shkurtër mund të ketë më shumë peshë se një jetë e gjatë.
Trashëgimia që flet ndryshe sot
Vepra e Genc Lekës, e mbledhur pas vdekjes së tij, nuk është një fjalor i thjeshtë.
Është gjeografia shpirtërore e një treve, e një populli, e një kujtese që rrezikonte të humbiste.
Secila fjalë që ai solli në kartotekat e instituteve ka një histori: është zë i një plaku, këngë e një dasme, mallkim i një nëne, batutë e një bariu.
Ai solli gjuhën që nuk shkruhet askund, por që mbahet mend – gjuhën e njerëzve.
Genci si shenjë: njeriu që e mbrojti gjuhën me jetën
Në fund, Genc Leka nuk është vetëm figurë e një kohe represioni.
Ai është edhe shenjë e një morali të lartë profesional e njerëzor: të punosh me përkushtim edhe kur askush nuk të sheh, të mbledhësh fjalë edhe kur askush nuk pyet për to, të duash gjuhën edhe kur jeta jote varet prej heshtjes.
Sot, kur e lexojmë, na duket sikur po shfletojmë jo vetëm një vëllim fjalësh, por një jetë të ringritur prej tyre.
Ai na mëson se, në fund, gjuhët nuk njihen vetëm në tryezat shkencore, por edhe në duart e njerëzve të thjeshtë që ua dedikojnë jetën.
Dhe kjo është arsyeja pse Genc Leka, ndonëse ra si viktimë e një kohe të gabuar, mbeti si dëshmor i një gjuhë të drejtë.
Genc Leka: The Word That Survived After the Voice Was Silenced
In the history of Albanian culture, there are figures whose significance is not measured by the length of their lives, but by the depth of the traces they leave behind. Among these quiet and painful presences stands Genc Leka — the young teacher, the unrecognized linguist, the discreet poet, a man who served the Albanian language with a devotion that asked for nothing in return. He belongs to that rare group of people for whom language is not a tool, but a moral compass — a way to remain loyal to one’s nation even in the harshest of times.
What he left behind was not merely a collection of dialectal words. It was something more enduring: a conviction that the spoken language of the people carries the clearest imprint of identity. And few gathered that language with the same humility and care as he did.
⸻
Language as refuge and mission
During the years when Genc Leka traveled from village to village, collecting forgotten expressions, ancient place-names, and words shaped by centuries of oral tradition, official Albania was trying to rewrite itself in a different image. Against this rigid and often oppressive atmosphere, Leka followed a quieter path: he listened, recorded, observed. In his small field notebooks, words entered one after another as if seeking shelter.
He was not a scholar with academic titles, yet he worked like one. He was not widely published as a poet, yet he lived with poetry as with an inner breath. He held no power, but possessed a moral authority that today — decades later — still compels us to pause and pay attention.
⸻
A life cut between the word and silence
When Genc Leka was executed on a July night in 1977, together with his friend Vilson Blloshmi, the illusion that knowledge or culture could protect the innocent collapsed. Their deaths were not accompanied by loud propaganda or orchestrated public “unmaskings.” Instead, news of that night spread as a hushed rumor, a whisper of something too unjust to say aloud.
Yet that night failed to destroy what Genc had gathered: words cannot be executed. They survive as testimony — proof that even a short life can weigh more than a long one.
⸻
A legacy that speaks differently today
The posthumously published work of Genc Leka is more than a simple lexical inventory. It is a spiritual geography — a map of voices, memories, and meanings that might have vanished had he not written them down. Every word he collected carries a story: the voice of an elder, a wedding song, a mother’s curse, a shepherd’s joke. He documented the language that is rarely written but always remembered: the language of ordinary people.
In another time, he might have become a respected researcher, a scholar presenting at conferences and publishing academic studies. But history often chooses people not for what they might accomplish, but for what they come to symbolize.
⸻
Genc as a symbol: the man who protected language with his life
Ultimately, Genc Leka is not only a victim of a repressive era. He is also a symbol of professional and moral integrity — of working diligently when no one is watching, of collecting words when few cared, of loving a language even when one’s life depended on silence.
Today, reading his work feels like opening not just a book of words, but a life reconstructed from them. He teaches us that languages are not preserved only in academic halls, but also — and perhaps more profoundly — in the quiet hands of people who dedicate their lives to them.
And this is why Genc Leka, though taken by the injustices of his time, remains a martyr of a language that deserved to be spoken freely.
Një idil i këputur në mes
Ka histori që nuk mbyllen kurrë. Ka plagë që nuk shërohen, edhe kur koha duket se i ka mbuluar me pluhurin e harresës. Ka njerëz që nuk jetojnë më, por mbeten si dritë e brishtë mes errësirës sonë. E tillë është historia e Genc Lekës, poetit të pushkatuar, dhe e djalit të tij Petrikës, mikut tim të ndjerë, që mbajti mbi supe barrën e një tragjedie që nuk ishte vetëm e familjes së tij, por e një kombi të plagosur.
Ndërsa Vilson Blloshmi kishte një familje të madhe ku dhimbja mund të shpërndahej si rrufeja nëpër degë, Genci ishte bir i vetëm, një zë i vetëm, një pemë e vetmuar që iu pre jeta në lulëzim. Ai la pas një nënë të thyer dhe dy fëmijë të vegjël që u rritën mes vuajtjesh, provokimeve, ndalimeve, fyerjeve të heshtura dhe syve që i gjykonin pa mëshirë.
Ata mbartën mbi shpinë emrin e babait të pushkatuar si një gur të rëndë, një plagë që nuk iu dha të zbutet.
Petrika mbante këtë plagë brenda si një zjarr të heshtur.
Dikur punoi në polici, me ndershmëri, por sa herë e vishte uniformën, dridhej nga kujtimet,-arrestimi, torturimi, dhe pushkatimi i babait, gjyshja që dridhej çdo herë kur e thërrisnin në polici, fëmijëria e tij e frikësuar dhe kërcënimet e të plotfuqishmit të zonës.
Çdo uniformë ishte një kujtesë e gjallë e së kaluarës, një kontrast i hidhur mes detyrës për të shërbyer me ndershmëri dhe plagëve të pa mbyllura po së të kaluarës.
Petrika Leka, ishte një idil i këputur në mes, një si poezia e ndaluar e të atit, si jeta e poetëve të pushkatuar, si ëndrrat që iu prenë pa mëshirë.
Por në atë këputje fshihej një fisnikëri e madhe: qëndresa e heshtur e atyre që nuk dorëzohen, dashuria për jetën dhe besimi se e vërteta, edhe pse vonon, do të vijë.
Historia e Genc Lekës dhe Vilson Blloshmit nuk është vetëm histori dënimesh, është histori dashurie për poezinë, për lirinë, për jetën që iu mohua. Ata nuk u dorëzuan kur iu morën zërat dhe jetën.
Por ironia më e hidhur është se disa nga ata që dje u “persekutuan”, sot mburren, sulmojnë jo narkoshtetin, por “pa e ditur” i vënë stërkëmbëza demokracisë së brishtë.
Pa e kuptuar se kështu po i bëjnë fresk narkoshtetit, hijes së vjetër të diktaturës së kaluarës që i përgjoj, arrestoj, përpunoj, tmerroj dhe i shtypi brutalisht .
Kush ka provuar terrin nuk duhet të ushqejë errësirë.
Rëndësi ka ringritja, jo mbyllja e syve përpara xhelatëve, jo vazhdimësia e sharjeve që ende na ndajnë.
Tani që Petrika nuk është më, dhimbja e tij bëhet thirrje:
Mos harroni. Kujtoni. Falni por mos lejoni që e kaluara të përsëritet.
Liria nuk jepet si dhuratë, as dinjiteti nuk merret falas. Ata që ikën mbeten në kujtesë, por të vërtetat që mbartin nuk vdesin. Ato jetojnë përtej nesh, duke kërkuar dritën që do të mbajë gjallë shpresën, drejtësinë dhe nderin e brezave të ardhshëm.
Një idil i këputur në mes nuk është vetëm një jetë e prishur; është paralajmërim, është thirrje dhe është dëshmi se vetëm kujtesa e pastër dhe guximi mund të mbajnë gjallë atë liri që dikur u mohua dhe që sot duhet të ruhet me çdo çmim.
@gjata.com
AL in Sweden. 