Pjatanca e Parcelanit.

LILI KRISTULI.

“ As perënditë, nuk mund të bëjnë gjë kundër marrëzisë. Isaac Asimov

Dhora, halla e mamasë time, u hodh nga dritarja e korridorit të katit të dytë, të ndërtesës së Degës, Durrës. Ishte viti 1946. Ajo kishte 35 vjeç. Të shoqit i thanë se ishte spiune. Kur shkruanim biografinë, as unë , as motra ime nuk e përmendnim emrin e saj. Askush nuk na i përmendi, sikur ajo të mos kishte ekzistuar kurrë. Ndoshta nuk ishte armike ? Ndoshta u vetëvra për shkaqe që nuk duheshin marrë vesh?
Ne i gëzoheshim biografisë të pa cenuar.

Anzio, nëntor 1998.
Heq me kujdes qelqurinat e bufesë e i vendos në një kuti kartoni. Po ndërroj përsëri shtëpi; është hera tretë që kur kam ardhur në Itali.
Im bir, zgjatet për të marrë pjatancën prej porcelani.
-Kujdes! i bërtas -Bëj kujdes!
Është një kujtim i familjes, prej më shumë se 70 vjetësh.
-O ma, si bën dhe ti për një pjatë, na trembe – ankohet ai.
Ime bijë, që e di historinë e Pjatancës, i thotë, ma jep mua. E mbështjell me kujdes dhe e vendos në valixhen me rroba.
Durrës, fillim tetori 1946
Gjendem në katin e dytë të ndërtesës që më jep ankth sa herë i kaloj përpara. Ka pamje të zymtë. Ngjyra e verdhë e gëzueshme, me të cilën ishte bojatisur vite më parë, është irnosur
në çehre meiti. Nëpër mure, kacavirren si hardhuca, degët e thata të një luleje zvarritëse.
Ata që futen e dalin prej aty, vishen me të zeza, si për kob.
Në oborr, nuk rreshtin makinat që nisen e kthehen me shpejtësi; edhe ato të zeza.
Nuk e di pse jam këtu. Sot në mëngjes, dy burra, na behën në shtëpi. Të sjellshëm.
-Niko T.,duhet të vish me ne në degë. Kemi disa pyetje për të bërë.
I heshtur, Niko shkoi me ta. U kthye më të ngrysur.
E shoqëronin po ata të dy që e kishin marrë në mëngjes. Sytë i ishin futur në zgavra; mu duk i rreshkur. Nuk patëm kohë as të shkëmbenim dy fjalë, sepse njëri nga ata, bëri drejt meje.
-Dhora T. duhet të vish me ne në Degë.
-Përse? Përse ajo? Bërtiti Niko, duke i dalë përpara. Por tjetri ndërkaq po më tërhiqte drejt daljes.
-Vetëm disa pyetje, asgjë me rëndësi, vetëm disa pyetje.
Ktheva kokën për të parë Nikon. Kur ka filluar të thinjet ? Nuk e kisha vënë re më parë.
Nuk mbaj mend si i zbrita shkallët, as si hipa në makinën e zezë që u nis me shpejtësi.
Sa kohë ka kaluar? Orë, minuta, shekuj ? Kur më futën këtu, jashtë ishte errësirë e vazhdon të jetë errësirë. Dhoma ka vetëm një dritare si frëngji .
Natën, me yjet shpërndarë ashtu si kot nëpër të, e shikoj të ndarë në kuadrate. Nga tavani, llamba e varur në një tel të shtrembër, arrin të ndriçojë tavanin e muret deri në gjysmën e lartësisë.
Sytë më mësohen ngadalë me dritën e pakët.
Çfarë deshën të dinin nga Niko? Po nga unë?
Dëgjoj derën që hapet ngadalë. Kërcëllitja e saj duket sikur nuk do mbarojë kurrë.
Dalloj një gojë me dhëmbë të verdhë që mbllaçitin një të qeshur. O zot, çfarë qenie është kjo?
Nuhas erën e saj të qelbur, të athët, më merret fryma. E shtyj, bërtas, dua të lirohem prej kthetrave që më shtrëngojnë si me darë, por qenia është shumë gjymtyrësh. Më mposht.
Bën ftohtë, si në varr. Tej një kukuvajkë vajton. Po gdhin. Qielli është i bardhë, i vdekur.
Si unë.
Kukuvajka paralajmëron kob. Por unë tashmë jam e vdekur. Më dhemb i gjithë trupi.

Durrës, qershor, 1991
Dhorka, ishte motra e vogël e gjyshit tim, më e mira, më e bukura, më e gëzueshmja ndër katër motrat. E martuar e pa fëmijë, time ëmë, Elenin, e mbante si çupën e saj. Banonin në Durrës. Unë nuk e kam njohur Dhorkën, por mendoj se mamaja ime, i ngjiste; e njëjta natyrë gazmore, e njëjta dëshirë për të shijuar jetën me të gjithë intensitetin e saj, e njëjta butësi e shpirtit.
Në vitet ‘90, mamaja filloi ta përmendte shpesh hallën. Kishte besim se me ardhjen e demokracisë, mund ta gjenim ku e kishin varrosur.
Babai, nuk desh të dëgjonte nga ai vesh.
– E moj e bekuar, tërë jetën mbete dy ujë e një oriz, shprehje që ai e përdorte kur desh ti thoshte se po fliste kot. E kujt do ti bjerë ndër mend për Dhorkën pas kaq vitesh? Kush do të tregojë se çfarë ka ndodhur, edhe sikur të kujtohet?
Sa më shumë ai e kundërshtonte aq më e vendosur bëhej ajo.
-Nuk dua ta di pse e qysh, nuk do zbuloj sekretet e shtetit, de, mbrohej ime më. Dua vetëm ti ve një lule te varri, në kujtim të viteve që nuk e përmendëm. Mbante mend emrin e njërit prej atyre të dyve që e kishin marrë atë të dielë tetori, për mos ta kthyer më. H.S. Ç’ të keqe ka po ta pyesim?
Një ditë qershori, për mos t’ia prishur, nisem me të për Durrës. Nuk hoqëm shumë për ta gjetur shtëpinë e H.së. Pallati gri në qendër, kati i tretë, djathtas. Kishte vite që banonte aty.
Ngjitemi përpjetë shkallëve. Mbi njërën nga dyert lexoj: Familja S.
Ul dorezën, dera është e hapur. Megjithatë trokas. Dëgjohet një zë – Është e hapur. Trokas përsëri. Del një grua, ndoshta e njëjta që ishte përgjigjur.
-Mirëdita, banon këtu H?
Ajo pohon me kokë, ndërsa fshin duart e lagura me mësallë.
I them se duam vetëm ta pyesim për diçka. Heziton.
-Është i sëmurë, mezi mbushet me frymë.
-Nuk do ta shqetësojmë. Po të mos mundet, ne ikim.
Futemi në kuzhinë.
H, po vdiste. Gjysmë i mbështetur mbi divan, mbi ca jastëkë të vendosur keq njëri sipër tjetrit, i kishte ditët e numëruara.
Ulemi karshi tij. Divanet janë të vjetër, shiteshin aty rreth viteve 70; edhe tavolina, që zë gjithë hapësirën mes tyre është e po atyre viteve.
Dëgjoj mamanë që thotë, jo faleminderit, nuk duam kafe, sapo e kemi pirë.
Me siguri i ishte përgjigjur gruas. Ajo duhet të kishte shumë diference moshe me të shoqin; dukej moshatare me mamanë time.
H.së iu kujtua Dhora T. sapo i përmendëm emrin.
-Ndoshta e dini se ku e kanë varrosur. Kaq.
-Ishte e re korba, nuk dimë ku i treten kockat, shtoi mamaja.
H.në, e zuri një kollë, sikur po i shkuleshin mushkëritë. E shoqja nuk lëvizi vendit.
-E kap shpesh, por pastaj i kalon e për ca kohë merr frymë më lehtë-thotë si për tu justifikuar.
H, pështyu mbi një shami që e nxori nga poshtë jastëkut e u ndreq disi në mbështetësen e divanit. Vura re fytyrën e tij.
Ah, ja çfarë ishte gjëja e çuditshme që nuk e kisha kuptuar në fillim. Ana e djathtë e gojës dhe cepi i syrit të djathtë që vareshin teposhtë, i jepnin fytyrës së tij pamje të pjerrët.
-Nuk keni për ta gjetur, tha pasi e mori disi veten. Nuk do të na i thotë, mendova. Ishte e kotë të ngulnim këmbë. I bëj shenjë mamasë të ikim. Ngrihem ngadalë nga divani për ti lënë ato të dyja të kalonin para meje. Kur u gjenda pothuajse jashtë derës të kuzhinës dëgjoj: Prit ! Ndalem dhe kthej kokën drejt tij.
– Nuk do ta dish pse? shtoi me një fije zëri.
Mbetem mëdyshas. Ato që kish për të më thënë, unë i dija, ja kishin thënë Nikos: U hodh nga dritarja e korridorit, kur po e shoqëronin për ta marrë në pyetje. Kjo vërtetonte se ishte armike e pushtetit popullor. Dhorka kishte vrarë veten për të mos nxjerrë emrat e anëtarëve të grupit me veprimtari antijugosllave.

H, më bëri shenjë të ulem. Nuk ja vura veshin. Qëndrova në këmbë, aty në prag të derës, ndërsa ai fliste me shkëputje, duke kaluar herë pas here dorën mbi ballë si për ti mbledhur kujtimet.
E folura i ndërpritej shpesh nga kolla që ja deformonte më shumë pjerrtësinë e gojës, ndërsa syri i majtë, mbetej i palëvizshëm, i hapur, i çakërritur.
H, zbardhi një të vërtetë, për të cilën nuk kishim guxuar kurrë të pyesnim. Ndoshta, ishte penduar, e në shtratin e vdekjes desh të rrëfehej?
Apo i përmalluar, donte të tregonte deri në frymën e fundit, fuqinë që i kishte dhënë një pushtet që tani nuk e kishte më. Nuk kisha për ta marrë vesh ndonjëherë përsenë.

H, e shihte Dhorën tek kalonte para ndërtesës së Degës, kur shkonte për në punë. Me hap të nxituar, me kokën disi të përkulur anash, e pa vëmendshme ndaj gjithëçkaje që e rrethonte. E shihte përsëri në mesditë kur kthehej, bashkë me të shoqin. Kur i kishte parë për herë të parë, truri i tij ishte çmeritur. Ç’ është kjo e ecur kaq ngjitur e ngjitur, këta e tregojnë sheshit, dëshirën për njëri tjetrin. Ptuh, borgjezë të fëlliqur.
Të nesërmen, fshehur në gjysmë hijen e dritares, priti ti shihte përsëri, pa ditur se çfarë dëshironte më shumë; ti shihte me një të ecur ndryshe, apo ashtu, të ngjitur, të paturpshëm, si një ditë më parë?
H. kishte ngjitur shkallët e karrierës me shpejtësi. Fillimisht gardian burgu, e me pas hetues në Degën e qytetit të tij, pat bërë emër si njeri i rreptë, i paepur. Metodat e tij, të përpunuara deri në art, bënin që i pandehuri të pranonte akuzat, sado gojëkyçur apo kokëfortë, të ish. Aty ku koleget e tij, dështonin, ai ngadhënjente. E transferuan në Degën e Durrësit, me një yll më shumë mbi spaleta.
Durrësi, me ditët euforike të viteve të para të pasluftës, dhe netët e zhurmshme nuk i pëlqeu. Mbrëmjet e vallëzimit në Hotel Vollga, muzika e huaj nëpër lokale, veshja elegante e grave, burrat që flisnin pa teklif me to e çorientuan. Kjo alegri nuk bënte pjesë në parafytyrimin e tij për konsolidimin e pushtetit popullor.
Kalonte mbasditet e lira, e shpesh orët e natës në zyrë, ose në bodrumin ku torturoheshin armiqtë e klasës. Në njërën nga këto mbas dite, kishte parë Dhorën dhe Nikon tek përshkonin mes përmes rrugën për tu hedhur te trotuari përballë. Ajo e varur te krahu i tij, diç i tha afër buzlës së veshit, pastaj u ndal duke e parë Nikon drejt në sy. H. ndjeu të prera diku mbi stomak

Asnjë femër nuk e kish vështruar në atë mënyrë. Femrat që haste në rrugë, ja hiqnin shpejt vështrimin për shkak të pamjes që paraliza e nervit facial i kishte dhënë fytyrës së tij. Ato që e njihnin, e shmangnin për karakterin e vrazhdë. Sytë e femrave që merrte në pyetje në hetuesi, ishin të frikësuar, ishin lutës, përgjërues, ishin të shuar.
Vështrimi i Dhorkës ishte ndryshe. I solli ndër mend dritën që shpërndante hëna atje larg, mbi kullotat e fshatit të tij. Pastaj pa Nikon që qeshte ndërsa i shkoi dorën rreth belit, si për ta nxitur të vazhdonte rrugën. E urreu me gjithë qenien e tij. E urreu për lumturinë që i jepte një femër. Filloi ti priste me ankth çdo mbas dite; desh ti shihte ndryshe, jo aq të lumtur, jo aq të shtrënguar pas njeri tjetrit, desh ti shihte të zemëruar, të menduar, të shqetësuar, qoftë edhe një herë të vetme. Një ditë zbriti para ndërtesës e qëndroi pikërisht në pikën ku ata kalonin në trotuarin tjetër. Desh ti shihte nga afër: ndoshta nuk janë aq të lumtur, ndoshta nga sipër unë i shoh ndryshe, shpresoi. Mbështetur me shpinë tek shtylla e dritës, e ndjeu afrimin e tyre. Perceptoi në ajër një aromë të mirë, të lehtë, si puhiza e pranverës, kur çelin lulet e kumbullës. E nuhati aromën deri sa iu errën sytë. E shijoi deri në palcë lumturinë që i kaloi përbri, pastaj hapi sytë. Ata kishin kaluar përtej, të kapur prej krahu, shtrënguar pas njëri tjetrit.
Ndjeu spermën që iu derdh nëpër të brendshmet.
Nga ajo ditë, në jetën e tij nuk kishte armiq vetëm në bodrumet e Degës, nuk kishte vetëm të pandehur, të cilëve duhet tu rrëmbente deponime. Armiku kryesor, ishte atje në rrugë, midis orës 14 dhe 14,15., Ishte një femër borgjeze, klasë e deklasuar, që ai duhej ta përbuzte, ta urrente. Por natën në papafingon e ftohtë, ajo i sillej ndër mend e bukur, me hire që i ngjallnin epsh, të cilin e konsumonte në orët e vona të pagjumësisë dhe vetmisë.
Por ditën e urrente me të njëjtin intensitet që e dëshironte natën, urrente po aq të shoqin atë mashkull që gëzonte hiret e saj.

Nuk ja kish marrë mendja se edhe dikush tjetër vuante si ai.
Ishte në dritare, po priste të kalonte ajo. Dhe ja e sheh tek kalon, e pakapshme si ajri, e bukur si drita e atij mëngjesi vjeshte.
-Zuska, dëgjon një zë pas tij. Ajo me siguri i ve brirë të shoqit, shih si spërdridhet.
Nuk i duhej më shumë për të kuptuar se edhe ai tjetri vuante. Mendja filloi ti punonte ngutshëm:
-E marrim në pyetje të shoqin, ai e di më mirë se ne, se ku i ka brirët, e ishin gajasur me lot.
Për ditë me radhë, H, e çonte fjalën si pa dashje, te Ajo…Nuk e pati të vështirë ti mbushte mendjen atij tjetrit. T’ia mbajmë të shoqin, një natë në Degë, ta shohë ajo kuçka, se si do spërdridhet pastaj.
Tjetri, kishte shtuar:
-Të paktën të ndërrojnë rrugë e të mos kalojnë më këtej nga ne. Dhëmbët e zverdhur iu dukën edhe më të verdhë në atë kënd dritareje të errësuar nga degët kacavjerrëse.
Një të dielë, fillim tetori, në bodrumet e Degës, larg syve dhe veshëve të kalimtareve,
Nikon, që e kishin marrë vetëm për ti bërë disa pyetje, e torturuan fizikisht dhe psikologjikisht.
– Ne kemi fakte për qëndrimin imoral të kuçkës tënde të bukur. Ne, e dimë që ajo të tradhton, kurse ti e le të lirë të bredhë si pelë e azdisur. Borgjezë të fëlliqur, që degjeneroni shoqërinë. Pranoje që gruaja jote është një bushtër, përsëritën me orë të tëra, deri sa Niko u bë si copë dru. Atë çast, ndjeu gjakun ti nxehej dhe nën veten ti fryhej. Mblodhi dorën grusht, e ndërsa goditi ku mundi, trupin e palëvizshëm të Nikos, imagjinoi që derdhi spermën mes kofshëve të Dhorës.
Po i çahej hunda për një cigare. Hapi derën e qelisë. Doli jashtë. Tjetri e ndoqi nga pas.
Ndërsa po gjerbnin kafene, dhëmbë verdhi duke u skërmitur kish thënë -Pse mos e marrim edhe Atë në pyetje, sa për një natë. H. e kishte kuptuar.

Një krizë e re kolle gulçuese, ja preu H.së fjalën me dysh. Iu luta zotit të mos e merrte pikërisht atë çast. Të lutem zot, lere të mbarojë.

-Ne e përdorëm atë natë. Të dy.
Në fillim nuk e kuptova, pastaj u drodha. Ç’ ishte kjo fjalë?
Nuk e kisha dëgjuar kurrë. Mund të kish thënë e përdhunuam, e violentuam, e shk…
E kishim imagjinuar, pothuajse ditur, prej 50 vjetësh.
E përdorëm…Gjë…
Nuk pata fuqi të fyhem, të zemërohem, të inatosem, të vjell: mbeta në këmbë, aty, para tij, e paralizuar. Nuk di çfarë prisja. Ti kalonte kriza e kollës? Të kërkonte falje? Të më thoshte se ku i gjendet varri?
-Nuk ka varr për Dhorën. Është në një gropë të përbashkët.
I kthej shpinën e drejtohem nga dalja. Te dera e jashtme, ime ëmë, me të shoqen e tij po merreshin me kujtime rinie.
Befas, sikur të kujtohem për diçka, ndalem.
Nxjerr nga çanta dhe le mbi tavolinë dy kartëmonedha me vlerën më të lartë të atyre viteve.
-Paguaj oksigjenin. Ti duhet të jetosh, të paktën edhe për ca kohë.
Durrës, fund tetori 1946
Një kamion i madh frenon para derës së shtëpisë së Nikos. Dy hamej ngarkojnë me shpejtësi mobiliet e konfiskuara. Ciflat e gotave të kristalit, kur po merrnin bufenë, përhapeshin andej këtej të terrorizuara. Si për një mrekulli, Pjatanca e Porcelantë u rrokullis mbi pufkën e pianos.
Mamaja, u kthye në Korçë, te prindërit, duke marrë me vete të vetmen gjë që mbeti pa u thyer, Pjatancën prej Porcelani. Sapo kishte mbushur 17 vjeç.
Niko, u martua përsëri pas shumë vitesh, e u vendos në Tiranë. Për rastësi ishim komshi në lagje.
Anzio gusht 2014
Mamaja e ruante si sytë e ballit pjatancën. Nuk na ka lejuar asnjëherë as mua as motrën time ta përdorim. Sot ajo bën 6 muaj që nuk është më mes nesh. Kam për drekë disa miq që i kam mbledhur për ta përkujtuar. Në mes të tavolinës vendos Pjatancën e Porcelantë.
I ka rezistuar mrekullisht kohës dhe transferimeve.