Mali i Tomorrit.

Biografia
Ali Abaz Skëndi, i quajtur ndryshe
baba Ali Tomori, u lind më 1893
në fshatin Shalës në Tepelenë.
Ishte i biri i Abazit, i cili kishte…
mbaruar shkollën e lartë për
nëpunës në Stamboll dhe
emëruar në Kozan të Greqisë, ku
shërbeu për 23 vjet. Në vitin
1902 Abazi kthehet në Shqipëri
dhe i prirur të ndikojë sadopak
në lëvizjen autonomiste
shqiptare, i bashkëngjitet
veprimit energjik të klerikëve
bektashianë. Ai vendoset në
teqenë e Prishtës, në Skrapar, e
njohur në atë kohë për
veprimtarinë atdhetare në
mënyrë të veçantë në
shpërndarjen e librave shqip në
krejt jugun e Shqipërisë. Falë
përkushtimit të tij të plotë, Abaz
Skëndi merr dorë tek babai i
teqesë dhe bëhet myhib (shkalla
e parë e praktikantëve mistik të
bektashizmit). Deri sa ndërron
jetë në vitin 1911, ky shqiptar i
madh i shërben me devotshmëri
kombit të vet.
Ali Abaz Skëndi kryen arsimin
fillor në Berat, ndërsa të mesmen
ne Kozan ku mëson, veç
greqishtes, edhe gjuhët arabe e
turke. Në vitin 1913 kthehet në
atdhe dhe vazhdon punën e të
atit në teqenë e Prishtës. Mbas
masakrës së vitit 1914 nga ana e
andartëve grekë, detyrohet të
marrë rrugën e mërgimit në
Kajro të Egjiptit. Atje bie në
kontakt me shoqëritë patriotike,
u njoh me idetë e rilindëseve, u
ndërgjegjësua për rolin e klerikut
bektashi në shërbim të
shqiptarizmit. Në këtë kohë
studioi me themel letërsi dhe
teologji islame, shkroi poezi dhe
ese të karakterit filozofik e
didaktik. Duhet përmendur këtu
përmbledhja rreth 300 faqe
“Mësime margaritarësh” me
studime për njerëzit e mëdhenj,
një pjesë e të cilave u ribotua në
Shqipëri më 1934 nën titullin
“Xhevher”.
Baba Aliu kthehet në atdhe për të
dhënë ndihmesën e vet në
shërbim të kombit. Nis
veprimtarinë fetare si baba në
teqenë e Kulmakut, ku thirret
baba Aliu i Tomorit. Në vitin 1921
– 1923, botoi gazetën “Reforma”,
e cila bëhet propagandiste e
zjarrtë e idealeve rilindase, lufton
“helmin e fashizmit”, përkrah
tolerancën fetare e
bashkëpunimin për të mirën e
atdheut. Në këtë gazetë u
pasqyrua Kongresi i parë
bektashian i Prishtës, ashtu siç
zuri vend të rëndësishëm edhe
Kongresi kishtar ortodoks i
Beratit, që shpalli kishën
autoqefale shqiptare.
Baba Aliu ishte klerik patriot dhe
intelektual përparimtar,
mbështetës i ideve për një
Shqipëri demokratike dhe
evropiane. Më 1924 mori pjesë
në varrimin e Avni Rustemit në
Vlorë. Fjala e tij në ceremoninë e
rastit të tërheq vëmendje për
profecinë e hidhur : “ I
shenjtëruari dëshmor i atdheut
Avni Rustemi !… E çuditshme se
më të shumtët e burrave të mirë,
burrave të drejtë, burrave
idealistë, janë ndarë nga kjo
botë, kush viktimë e plumbit si ti,
o Avni i dashur, kush prej helmit
në burg e arrati”. Dhe e
përfundon kështu : “Fli i qetë,
Avni ! Prehu në gjirin e kësaj
Vlore kreshnike, pranë Ismail
Qemalit të ndjerë, pranë
regjimentit apostolik të rilindjes
shqiptare”.
Baba Aliu përkrahu luftën
çlirimtare, luftoi bishën fashiste
që pllakosi vendin, bekoi
luftëtarët e lirisë, priti e përcolli
në teqe pa bërë dallime politike.
Mbas çlirimit, me akuza false e
gjyqe të inskenuar, u vranë e u
burgosën mijëra intelektualë
duke eliminuar kësisoj elitën
tonë patriotike. Në këtë kuadër,
baba Aliu i Tomorit u dënua nga
gjykata ushtarake në Gjirokastër
me të njëjtën akuzë standarde si
gjithë të tjerët dhe u pushkatua
më 14 janar 1948. (Më 1947 u
dënua me vdekje nga gjyqi
komunist dhe u ekzekutua me
akuzën se ka bashkëpunuar me
anglezët). Fjala e tij e fundit para
pushkatimit ka qënë ; “Ruani
dorëshkrimet e mija. Rroftë
Shqipëria !”